Μια ελληνική γιορτή με ρίζες στην αρχαιότητα που έγινε παρελθόν και τείνει να ξεχαστεί…

|> Όσο υπάρχουνε τραγούδια που με ένα και μόνο στιχάκι τους, σε παίρνουν και σε πάνε σε άλλες εποχές, ας μην τρομοκρατείται ο Έλληνας, από κάθε είδους απειλές.

Ο πολιτισμός και η παράδοση δεν φεύγουν από αυτόν εδώ τον τόπο και θα στέκονται εμπόδια στην κάθε αντιπολιτισμική απόπειρα του… ‘’ουάου’’, όσο καμουφλαρισμένη και αν είναι. Εκτός και αν ξεχαστούν οι θύμησες ή οι αναφορές σε μέρες σαν τη σημερινή…

Του Αγίου Πνεύματος ξημερώνει αύριο, που οι Έλληνες είχαν (προ… μνημονίων) την Γιορτή του Πατέρα, όμως τώρα παγκοσμιοποιήθηκε, έγινε… Father’s Day και γιορτάστηκε προ ημερών.

Αύριο συμπίπτει να είναι του Αη Γιάννη του Κλήδονα. Μια παραδοσιακή γιορτή που ακόμα παραμένει ‘’απείραχτη’’!

Του Αη Γιάννη ή του… Αη Γιαννιού του Κλήδονα, που σήμερα (παραμονή) ήταν μία σημαντική βραδιά για τα παιδιά περασμένων δεκαετιών. Που καταλαμβάναμε τα σταυροδρόμια, ανάβαμε φωτιές πετώντας τα μαγιάτικα στεφάνια και κάναμε τον… Τεντόγλου, πηδώντας πάνω από τις φωτιές. Αυτά τότε…

Τότε που «ανάβανε φωτιές στις γειτονιές» όπως θα γράψει ο Μάνος Ελευθερίου, θα μελοποιήσει ο Δήμος Μούτσης και σε πρώτη εκτέλεση στο άλμπουμ ‘’Ο Άγιος Φεβρουάριος’’ και θα ερμηνεύσει Δημήτρης Μητροπάνος…

“Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
του Αη Γιάννη αχ πόσα ξέρεις και μου λες
αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες
πού `χουν πεθάνει“…

Ένα άλλο τραγούδι-επιτυχία που αναφέρεται ανήκει στην “Οδό Αριστοτέλους” των Γιάννη Σπανού και Λευτέρη Παπαδόπουλου, με ερμηνεία της Χαρούλας Αλεξίου.

“Παίζαν οι μικρότεροι κλέφτες κι αστυνόμους
κι ήταν αρχηγός η Αργυρώ
και φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόμους
τ’ Άη Γιάννη θά `τανε θαρρώ“…

Τα έθιμα του Αη Γιάννη
του Κλήδονα ή του Λαμπαδάρη

Ο Ιούνιος είναι ο πρώτος μήνας του καλοκαιριού. Δεν έχει ιδιαίτερα μεγάλες γιορτές και οι αγρότες με τις φορτωμένες ασχολίες τους δεν έχουν το χρόνο για πανηγύρια και τελετές. Με το μήνα αυτό συμπίπτει η ακμή της εποχής, οι θερινές τροπές του ηλίου, που θεωρούνταν σημαντικές και επικίνδυνη καμπή του χρόνου. Για τον λόγο αυτό ζητούσαν να προφυλαχθούν με διάφορους τρόπους από κάθε κίνδυνο.

Από τα αρχαία χρόνια υπήρχαν διάφορα έθιμα που είχαν σχέση με τις θερινές τροπές του ηλίου και που αργότερα πέρασαν στο Χριστιανικό κόσμο και συνδέθηκαν με το Γενέθλιον Ιωάννη του Προδρόμου (24 Ιουνίου). Κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος από το Χριστό. Αφού λοιπόν η Εκκλησία όρισε τη γέννηση του Θεανθρώπου στις 25 του Δεκέμβρη, δηλαδή στις χειμερινές τροπές του ηλίου, επόμενο ήταν το Γενέθλιον του Ιωάννη του Προδρόμου να συμπέσει στις 24 του Ιουνίου, δηλαδή στις θερινές τροπές του ηλίου. Έτσι διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες που έχουν σχέση με το θερινό ηλιοτρόπιο και την αντίληψη ότι κάτι συμβαίνει στον ήλιο αυτή την ημέρα και μας επηρεάζει.

Ο Κλήδονας είναι ένα πανάρχαιο έθιμο. Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ’ επέκταση το άκουσμα σιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Την παραμονή του Αη Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το “αμίλητο νερό”. Στη Θράκη οι γονείς της κοπέλας που θα αναλάβει αυτό το έργο, πρέπει να βρίσκονται εν ζωή. Η ονομασία οφείλεται στο γεγονός ότι η κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή.

Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα προσωπικό της αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι (“κλειδώνεται”) απαγγέλλοντας ένα στιχάκι για να τους βοηθήσει ο Αη Γιάννης στην προφητεία και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, ανάβουν και φωτιές. Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία του χωριού ή σ’ ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού. Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, η δύναμη της φωτιάς, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλαγμένοι από το κακό μπορούν να εισέλθουν καθαροί και ακμαίοι σε μια καλύτερη χρονική περίοδο.

Ανήμερα του Αη Γιαννιού, σε άλλες περιοχές πριν βγει ο ήλιος ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων και σε άλλες γύρω στις δώδεκα το μεσημέρι όταν ο ήλιος «τρέμει», οι γυναίκες συναθροίζονται και πάλι για να ανοίξουν το πήλινο αγγείο.
Στην Κρήτη και τη Θράκη, καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο “ριζικό” κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Η μαντινάδα ή το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.
Στην Κεφαλονιά έπαιρναν αμίλητο νερό και έχυναν μέσα λιωμένο μολύβι- μέταλλο. Όπως έπεφτε το λιωμένο μολύβι μέσα στη λεκάνη με το κρύο νερό, κρύωνε απότομα και έπαιρνε διάφορα σχήματα. Η παλιότερη, η γηραιότερη από την παρέα των κοριτσιών, η «εξηγήστρα», μελετούσε τα σχήματα και έδινε διάφορες εξηγήσεις, δηλαδή καταλάβαινε ποια θα είναι τα μελλούμενα του κοριτσιού που του είχαν ονοματίσει «τη ριξιά» του μολυβιού.

Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί. Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό.

Μάλιστα λένε πως ο Αη Γιάννης φέρνει τύχες και γι’ αυτό έπρεπε από την παραμονή να έχουν τακτοποιήσει όλες τις οικιακές δουλειές. Αυτός είναι ο λόγος που τον Άγιο αυτόν τον λέμε και Ριζικάρη.

Πηγές:
http://www.pass2greece.gr/
http://www.thrakomikra.snn.gr/klidonas.htm
http://kefaloniapress.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=6642&Itemid=45
http://sofoscrete.blogspot.com/2010/06/blog-post_23.html
http://www.kerasovo.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=125&Itemid=38
http://www.syl-thrak-nestos.gr/ethima.html