Η Κίνα με 37 εμπόδια, η Ρωσία με  34, η Ινδία με 25, η Ινδονησία με 25, οι Ηνωμένες Πολιτείες με 23  

Μαρίνα Κουρμπέλα|> Στο τέλος του 2018 υπήρχαν 425 ενεργά εμπορικά και επενδυτικά εμπόδια σε 59 τρίτες χώρες καταχωρισμένα στη βάση δεδομένων για την πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ,σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Επιτροπής. Αυτός ο αριθμός ρεκόρ, κατά την Επιτροπή, επιβεβαιώνει τη συνεχιζόμενη άνοδο του προστατευτισμού που επηρεάζει αρνητικά τους ενδιαφερόμενους φορείς της ΕΕ.

Ταυτόχρονα, καταδεικνύει την αυξανόμενη επιτυχία της εταιρικής σχέσης μας για την πρόσβαση στην αγορά ως το βήμα στο οποίο προσφεύγουν συχνότερα από ποτέ οι ενδιαφερόμενοι φορείς μας για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των εμποδίων στο εμπόριο. Η βάση δεδομένων επιτρέπει τη διάκριση των καταγεγραμμένων εμποδίων στο εμπόριο ανά τρίτη χώρα, ανά είδος μέτρου και ανά τομέα. Στην παρούσα έκθεση ακολουθείται η εν λόγω κατανομή.

Εμπόδια ανά τρίτη χώρα

Σε σύγκριση με το 2017 δεν υπήρξε μεταβολή στις δέκα πρώτες χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό εμποδίων παρά τις μικρές διαφοροποιήσεις στην κατάταξη. Το σημαντικότερο στοιχείο είναι ότι, για πρώτη φορά, η Κίνα καταλαμβάνει την πρώτη θέση ως η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων εμποδίων, με 37 εμπόδια που λειτουργούν ανασχετικά για τις εξαγωγές και τις επενδύσεις της ΕΕ. 

Η Ρωσία βρίσκεται με μικρή διαφορά στη δεύτερη θέση με 34 εμπόδια, και ακολουθούν η Ινδία (25), η Ινδονησία (25) και οι Ηνωμένες Πολιτείες με 23 εμπόδια.

Άλλες τρίτες χώρες με δέκα ή περισσότερα ενεργά εμπόδια για το εμπόριο είναι η Τουρκία (20), η Βραζιλία (18), η Νότια Κορέα (17), η Αυστραλία (15), η Ταϊλάνδη (12), το Μεξικό (11) και η Αλγερία (10).

Νέα εμπόδια το 2018

Το 2018 καταγράφηκαν συνολικά 45 νέα εμπόδια σε 23 τρίτες χώρες λιγότερα κατά ένα περίπου τρίτο από τα 67 νέα εμπόδια που είχαν αναφερθεί το 2017. Ωστόσο, ο εκτιμώμενος οικονομικός αντίκτυπος των εμποδίων που αναφέρθηκαν το 2018 είναι σημαντικά μεγαλύτερος σε σχέση με τα εμπόδια του προηγούμενου έτους. Οι εξαγωγείς της ΕΕ βρέθηκαν αντιμέτωποι με όλο και πιο σύνθετα και πιο συστημικά εμπόδια σε σημαντικές αγορές, γεγονός που επιβεβαιώνει την τάση ανόδου του προστατευτισμού που είχε ήδη αναδειχθεί στις προηγούμενες δύο εκθέσεις.

Οι εμπορικές ροές που επηρεάστηκαν αρνητικά από τα νέα εμπόδια το 2018 αντιστοιχούν σε εξαγωγές αξίας 51,4 δισ. EUR για την ΕΕ, υπερδιπλάσιες σε σύγκριση με το 2017 (23,1 δισ. EUR). Επειδή ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τα εμπόδια στις υπηρεσίες ή τα εμπόδια στα οποία η κάλυψη του προϊόντος δεν είναι εύκολα εντοπίσιμη, οι εμπορικές ροές που δυνητικά επηρεάστηκαν είναι, ενδεχομένως, κάπως υποεκτιμημένες.

Ο μεγαλύτερος αριθμός νέων εμποδίων παρατηρήθηκε στις εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις της ΕΕ με την Αλγερία και την Ινδία, που κατέγραψαν αμφότερες πέντε νέα εμπόδια. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν με μικρή διαφορά καταγράφοντας τέσσερα νέα εμπόδια η καθεμιά. Από τρία νέα εμπόδια αναφέρθηκαν στην Ινδονησία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Βραζιλία και η Τουρκία θέσπισαν επίσης από δύο νέα εμπόδια ενώ τα υπόλοιπα δεκατέσσερα εμπόδια αφορούν άλλες τρίτες χώρες.

Παρατηρώντας τις περιφερειακές τάσεις, διαπιστώνει κανείς ότι η πολύ μεγάλη πλειοψηφία των νέων εμποδίων το 2018 επιβλήθηκαν στην Ασία (17) και στην περιοχή της Νότιας Μεσογείου και Μέσης Ανατολής (17).

Παραβάλλοντας τα ανωτέρω αριθμητικά στοιχεία με τα αποτελέσματα του 2017, η συνεχιζόμενη παρουσία της Κίνας (δέκα νέα εμπόδια το προηγούμενο έτος) και της Ινδίας (τρία νέα εμπόδια) υποδεικνύει μια αρνητική τάση. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι στην έκθεση του προηγούμενου έτους γινόταν αναφορά στην Αλγερία ως μέρος ενός φαινομένου μετάδοσης που έκανε την εμφάνισή του στην περιοχή της Νότιας Μεσογείου· τα πέντε νέα εμπόδια το 2018 φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτή την τάση.

Η έκθεση της Επιτροπής δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην οικονομική βαρύτητα των νέων εμποδίων.Τα νέα εμπόδια που καταγράφηκαν στην Κίνα (4) έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στις εμπορικές ροές που επηρεάζονται (25,7 δισ. EUR) σε σύγκριση με τα εμπόδια που καταγράφηκαν σε άλλες τρίτες χώρες. Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτός ο σημαντικός όγκος εμπορικών συναλλαγών που δυνητικά επηρεάζονται προκαλείται συγκεκριμένα από ένα νέο εμπόδιο στον κλάδο της ΤΠΕ (τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών) που μπορεί να έχει μείζονες οικονομικές επιπτώσεις για τις εξαγωγές των οικονομικών παραγόντων της ΕΕ στην Κίνα .

Επίσης, η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδία και η Αλγερία καταλαμβάνουν τις υψηλότερες θέσεις –αν και με διαφορετική σειρά– τόσο ως προς τον αριθμό των νέων εμποδίων που καταγράφηκαν το 2018 όσο και ως προς το μέγεθος των εμπορικών ροών της ΕΕ που επηρεάζονται από τα νέα αυτά εμπόδια. Οι τέσσερις αυτοί εταίροι αντιπροσωπεύουν το 1 τοις εκατό (41,8 δισ. EUR) των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ28 το 2018 που επηρεάζονται και το 40 τοις εκατό των νέων εμποδίων που αναφέρθηκαν (18).

Η Κίνα

Η εμπορική σχέση της ΕΕ-Κίνας χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολυπλοκότητα. Παρόλο που η Κίνα παραμένει σημαντική αγορά για τις εταιρείες της ΕΕ, ένα πλήθος στρεβλώσεων του εμπορίου και εμποδίων πρόσβασης στην αγορά έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη διμερή εμπορική σχέση μας επί σειρά ετών, μεταξύ άλλων διάφορα συστημικά ζητήματα όπως η χορήγηση μαζικών επιδοτήσεων, οι υποχρεώσεις για τη μεταφορά τεχνολογίας, η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα σε παραδοσιακούς κλάδους – όπως η χαλυβουργία και η βιομηχανία αλουμινίου – αλλά, ολοένα περισσότερο, και στους τομείς υψηλής τεχνολογίας (Made in China 2025), ή οι αδικαιολόγητοι κανονισμοί για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και την κρυπτογράφηση.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Κίνα θέσπισε τέσσερα νέα εμπόδια το 2018, επιβεβαιώνοντας την τάση που είχε παρατηρηθεί από το προηγούμενο έτος με την καταγραφή αριθμού ρεκόρ δέκα νέων εμποδίων – εξέλιξη που ανεβάζει τον συνολικό αριθμό εμποδίων στα 37, καθιστώντας εφεξής την Κίνα τον πιο περιοριστικό για το εμπόριο εταίρο της ΕΕ. Αθροιστικά, τα τέσσερα αυτά νέα εμπόδια είναι δυνατό να επηρεάσουν εξαγωγές της ΕΕ ύψους έως και 25,7 δισ. EUR

Όπως υπογραμμίστηκε ήδη στην έκθεση του προηγούμενου έτους, η Κίνα θέσπισε διάφορα περιοριστικά για το εμπόριο μέτρα στον τομέα των βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας, τα οποία συνδυάστηκαν επίσης με θεμελιώδη ζητήματα βιομηχανικής πολιτικής και διάφορες στρεβλώσεις του εμπορίου στο πλαίσιο της στρατηγικής Made in China 2025.

Το 2018 η Κίνα συνέχισε να προσθέτει νέα μέτρα στις δεκάδες εκτελεστικών μέτρων που αφορούν τον τομέα της ΤΠΕ με στόχο την εφαρμογή του νόμου για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουνίου 2017. Στο πλαίσιο αυτής της εξέλιξης, τον Ιούνιο του 2018 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το Υπουργείο Δημόσιας Ασφάλειας το σχέδιο κανονισμού σχετικά με τη διαβαθμισμένη προστασία για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, γνωστό και ως καθεστώς προστασίας πολλαπλών επιπέδων στον κυβερνοχώρο (ή Cyber-MLPS) το οποίο μπορεί να αντικαταστήσει το αρχικό καθεστώς προστασίας πολλαπλών επιπέδων (MLPS) του 2007. Σκοπός αυτών των κανονισμών είναι η διαβάθμιση όλων των συστημάτων πληροφοριών με βάση το επίπεδο ασφάλειάς τους.

Με βάση το θεωρούμενο επίπεδο ασφάλειας, οι αλλοδαπές εταιρείες θα μπορούσαν να αποκλείονται από ορισμένα τμήματα της αγοράς. Γενικότερα, συνιστά πρόβλημα το γεγονός ότι το σχέδιο αφήνει σημαντικό περιθώριο για ερμηνεία καθώς δεν ορίζονται οι κεντρικές έννοιες. Επίσης, το βάρος της απόδειξης μπορεί να επιβαρύνει περαιτέρω τις εταιρείες ακόμη και για εφαρμογές μικρότερου κινδύνου, ένας μεγαλύτερος αριθμός εφαρμογών μπορεί να ενταχθεί χωρίς λόγο στις κατηγορίες υψηλού κινδύνου, ενώ μπορεί να ισχύσουν περιττές απαιτήσεις δοκιμών και πιστοποίησης για τις εφαρμογές κρυπτογράφησης. Τα μέτρα προκαλούν επίσης ανησυχίες στο επίπεδο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Τέλος, το χρόνιο πρόβλημα της αδυναμίας πρόσβασης στους σχετικούς κινεζικούς φορείς τυποποίησης (Ομάδα Εργασίας 3 της ΤΕ 260, Τεχνική Επιτροπή Τυποποίησης για την Ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο) γίνεται ακόμη πιο πιεστικό σε συνδυασμό και με το προαναφερθέν Cyber-MLPS, λόγω της διασύνδεσης με τα πρότυπα που εκδίδονται από τους εν λόγω φορείς.

Το συγκεκριμένο και μόνον εμπόδιο αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις εξαγωγές της ΕΕ: οι εμπορικές ροές που επηρεάζονται στον τομέα της ΤΠΕ και των ηλεκτρονικών εκτιμώνται σε 24,9 δισ. EUR – παράλληλα επισημαίνεται ότι το εν λόγω μέτρο θα μπορούσε, στην πράξη, να έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στις επενδύσεις της ΕΕ στην Κίνα, και να επεκταθεί πέραν του τομέα της ΤΠΕ και σε διάφορους άλλους κλάδους υψηλής τεχνολογίας.

Επιπλέον, οι διανομείς που εμπορεύονται σιφόν και αμπούλες αερίου για μαγειρική χρήση που προορίζονται για την αγορά των υπηρεσιών εστίασης αντιμετώπισαν δυσκολίες λόγω της ασαφούς απαίτησης να διαθέτουν άδεια αποθήκευσης και διανομής «επικίνδυνων αγαθών» βάσει του τρέχοντος κανονιστικού πλαισίου της Κίνας. Αυτό αφορά εξαγωγές ύψους έως και 383 € εκατ. EUR

Ακόμη, τα πρότυπα στον κανονισμό για τα τρόφιμα θέτουν περιοριστικές παραμέτρους σε σχέση με τη χρήση μαγιάς οι οποίες δεν επέτρεψαν τις εξαγωγές ορισμένων τυριών από την ΕΕ και προκάλεσαν καθυστερήσεις στις διαδικασίες αδειοδότησης για την εξαγωγή αποστειρωμένου γάλακτος. Αυτό μπορεί να αφορά εξαγωγές ύψους έως και 469 € εκατ. EUR

Τέλος, η Κίνα προχώρησε σε αναθεώρηση των κανόνων σχετικά με το μονοπώλιο αλατιού με τα μέτρα που δημοσιεύτηκαν τον Δεκέμβριο 2017 και τον Μάιο 2018. Ως αποτέλεσμα, όλες οι εισαγωγές αλατιού παρακρατούνται στα κινεζικά τελωνεία και οι κανόνες ορίζουν ότι μόνον οι εγκεκριμένες εταιρείες χονδρικής πώλησης αλατιού μπορούν να διαθέτουν λιανικώς αλάτι στην Κίνα. Παραμένει ασαφές το κατά πόσο μπορούν να λάβουν έγκριση αλλοδαπές εταιρείες.

Παρόλο που η ΕΕ χρησιμοποίησε όλους τους διαύλους για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει με την Κίνα, π.χ. τον διμερή διάλογο (Ομάδα Εργασίας για την Οικονομία και το Εμπόριο, Διάλογος για την ΤΠΕ, Ειδική Ομάδα για τον Κυβερνοχώρο, Διάλογος για την Εμπορική και Επενδυτική Πολιτική, Οικονομικός Διάλογος Υψηλού Επιπέδου, διάσκεψη κορυφής) και τα πολυμερή φόρουμ (διάφορες επιτροπές του ΠΟΕ), οι πρόσφατες εξελίξεις χρήζουν πρόσθετων, καλά συντονισμένων προσπαθειών για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ζητημάτων πρόσβασης στην αγορά της Κίνας.

Παράλληλα, στις περιπτώσεις όπου οι πρωτοβουλίες διαλόγου δεν κατέληξαν σε ικανοποιητικά αποτελέσματα, η Επιτροπή, όπως αναφέρει στην έκθεσή της, δεν δίστασε να αναλάβει αποφασιστική δράση για την επιβολή των διεθνών εμπορικών κανόνων: την 1η Ιουνίου 2018 η ΕΕ κίνησε νομική διαδικασία στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) κατά των κινεζικών μέτρων για τη «μεταφορά τεχνολογίας» (DS549) που υπονομεύουν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας των ευρωπαϊκών εταιρειών. Συγχρόνως, έχει καταστεί πλέον σαφές ότι ορισμένες στρεβλώσεις του εμπορίου απειλούν πλέον την ακεραιότητα του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος.

Παρόλο που η ΕΕ θα συνεχίσει να αξιοποιεί όλα τα μέσα που διαθέτει στην πλούσια εργαλειοθήκη της για την αντιμετώπιση των πρακτικών στρέβλωσης του εμπορίου στο πλαίσιο του υφιστάμενου διεθνούς εγχειριδίου κανόνων, είναι πλέον προφανές ότι οι κανόνες του ΠΟΕ πρέπει να εκσυγχρονιστούν ώστε να βρεθούν πραγματικά και διαρκή διορθωτικά μέτρα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, συγκροτήθηκε διμερής ομάδα εργασίας για τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ στη διάσκεψη κορυφής ΕΕ-Κίνας το 2018.

Συνεχίζονται επίσης οι διαπραγματεύσεις για μια συνολική συμφωνία για τις επενδύσεις (CAI) με στόχο τη διευκόλυνση των συνθηκών πρόσβασης στην επενδυτική αγορά της Κίνας για τις εταιρείες της ΕΕ. Μετά τη διάσκεψη κορυφής ΕΕ-Κίνας το 2018, οι δύο πλευρές προχώρησαν στην ανταλλαγή προσφορών πρόσβασης στην αγορά.