«… Το πολιτικό σύστημα στις δημοκρατίες Δυτικού τύπου έχει αυτονομηθεί, ξεφεύγοντας έτσι από τον έλεγχο των πολιτών»

Γεώργιος Κ. Μπήτρος* |> Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, οι δυνάμεις που προκαλούν το δημοκρατικό έλλειμμα είναι δομικές. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν τις ακόλουθες διεργασίες:

α) τα πολιτικά κόμματα παραπλανούν τους ψηφοφόρους και μετά τις εκλογές οι εκλεγόμενοι πολιτικοί νοιάζονται περισσότερο για τα προσωπικά τους συμφέροντα, καθώς και εκείνα των οργανωμένων μειοψηφιών που υποστηρίζουν την επανεκλογή τους, και λιγότερο για το κοινό καλό

β) τις διακηρύξεις του Μαρξ κατά της ατομικής ιδιοκτησίας, σε συνδυασμό με ορισμένες σοβαρές αποτυχίες της δημοκρατίας, όπως είναι για παράδειγμα η ανοχή στην υπερβολική ανισότητα. Αυτές συνεχίζουν να υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στις ατομικές ελευθερίες και στην ανωτερότητα των αποτελεσμάτων της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς

γ) τις σαγηνευτικές ιδέες του Κέϋνς για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μέσω δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών τις ανισορροπίες που προκύπτουν μεταξύ της συνολικής ζήτησης και προσφοράς. Αυτές οι ιδέες οδήγησαν κατά τη μεταπολεμική περίοδο στην επέκταση των κρατικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, τον παραγκωνισμό των ιδιωτικών, τη συσσώρευση τεράστιων δημόσιων χρεών και άλλες ρυθμίσεις που προσομοιώνουν τις κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες των κομμουνιστικών κρατών του πρόσφατου παρελθόντος και

δ) τις υποχθόνιες προσπάθειες των νεομαρξιστών συνταγματολόγων και άλλων αναλυτών προκειμένου να εξορθολογήσουν τη μεταφορά κυριαρχίας από τους πολίτες στο κράτος και έτσι να προικοδοτήσουν στους αιρετούς αξιωματούχους εξουσίες λήψης αποφάσεων που παρακάμπτουν τη λογοδοσία προς τους πολίτες.

Αναφορικά με την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος και την λογοδοσία, η εμπειρία και τα διαθέσιμα στοιχεία παρέχουν επαρκείς λόγους για να υποστηριχθεί ότι, η αντιπροσωπευτική κομματική δημοκρατία υποφέρει από πολλές στρεβλώσεις. Για παράδειγμα, σε μεγάλο βαθμό, το τυπικό πολιτικό σύστημα είναι αυτόνομο, και ως εκ τούτου αδιάφορο για τις προτιμήσεις και τα συμφέροντα των πολιτών. Καθώς η ποιότητα της αντιπροσώπευσης φθίνει, οι ψηφοφόροι αποξενώνονται από την πολιτική και παύουν να ενδιαφέρονται για το κοινό καλό. Ακόμη χειρότερο, πολλοί προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα ιδιωτικά τους συμφέροντα προσκολλούμενοι στο πελατειακό σύστημα των πολιτικών κομμάτων.

Η αποξένωση των ψηφοφόρων διαβρώνει την αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή. Αυτό συμβαίνει γιατί σε περιόδους οξυνόμενου δημοκρατικού ελλείμματος, τα πολιτικά κόμματα εισάγουν δαπανηρά και αναποτελεσματικά προγράμματα, κυρίως στο πλαίσιο του «κράτους πρόνοιας», με αποτέλεσμα οι ωφελούμενοι πολίτες να αισθάνονται πιο ευγνώμονες απέναντι στους εμπνευστές αυτών των προγραμμάτων και λιγότερο προς του πολίτες που πληρώνουν τους φόρους. Με την προσκόλληση στα πολιτικά κόμματα, οι πολίτες εθίζονται στους περιορισμούς των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τους και γίνονται ανεκτικοί στη διεύρυνση του κράτους σε βάρος της ιδιωτικής οικονομίας.

Ως εκ των ανωτέρω, οι πολιτικοί παύουν να θεωρούνται ατομικά υπεύθυνοι για τις αποτυχίες τους και όσο κι αν κοστίζουν τα λάθη τους στο κοινωνικό σύνολο, οι πολίτες δεν έχουν τρόπο να τους τιμωρήσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά. Έτσι, ενόσω η αντιπροσωπευτική κομματική δημοκρατία λειτουργεί στη βάση της συλλογικής και όχι της ατομικής ευθύνης και οι εκλογές διεξάγονται κάθε τόσα χρόνια, οπότε οι ψηφοφόροι έχουν ξεχάσει τα λάθη όσων ζητούν την επανεκλογή τους, εύλογα θα παρατηρούνται έλλειψη ουσιαστικής λογοδοσίας και ατιμωρησία.

Συμπερασματικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η αντιπροσωπευτική κομματική δημοκρατία φθίνει. Τα βαθύτερα αίτια δεν είναι ότι τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα έχουν γίνει πιο περίπλοκα από ό,τι στο παρελθόν και ως εκ τούτου είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Το δημοκρατικό έλλειμμα διευρύνεται επειδή, κάτω από τις επιρροή των Μαρξιστικών και Κεϋνσιανών ιδεών, το πολιτικό σύστημα στις δημοκρατίες Δυτικού τύπου έχει αυτονομηθεί, ξεφεύγοντας έτσι από τον έλεγχο των πολιτών. Ως εκ τούτου, τα δύο πολιτικά κόμματα που συνήθως εναλλάσσονται στην εξουσία δεν απειλούνται ούτε έμπρακτα ούτε δυνητικά ώστε να επικεντρωθούν στην εξυπηρέτηση του «κοινού καλού» ή του «δημόσιου συμφέροντος» και να το πράξουν με διαφάνεια και υπευθυνότητα. Αντίθετα, λειτουργώντας με το πρόσχημα της κυβερνητικής σταθερότητας, τα πολιτικά κόμματα επιμένουν στην εφαρμογή τριών τουλάχιστον επιλήψιμων πρακτικών.

Ήτοι, πρώτο, αποκρύπτουν από τους πολίτες τις δραστηριότητές τους πίσω από το πέπλο της «συλλογικής ευθύνης». Δεύτερο, επικαλούνται γενικά και απροσδιόριστα το «δημόσιο συμφέρον» για να περάσουν δαπανηρά προγράμματα και πολιτικές, που εξυπηρετούν τα συμφέροντα οργανωμένων μειοψηφών σε βάρος του συνόλου των φορολογουμένων. Και τρίτο, αλλάζουν κατά το δοκούν τους κανόνες ώστε να διατηρείται το κομματικό δυοπώλιο και να επιτυγχάνεται διακυβέρνηση ακόμη και με την υποστήριξη μιας μικρής μειοψηφίας του εκλογικού σώματος. Οι δομικές στρεβλώσεις απ’ αυτές τις πρακτικές έχουν οδηγήσει με τη σειρά τους σε αυξανόμενη αποξένωση των ψηφοφόρων και σε αποχή από την εκλογική διαδικασία, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο χωρίς τέλος στην συνεχιζόμενη παρακμή της δημοκρατίας.

Εν όψει αυτής της ζοφερής προοπτικής, εάν πρόκειται να επιβιώσει ο ελεύθερος τρόπος ζωής, η ανάγκη για θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις είναι προφανής. Για το σκοπό αυτό και δεδομένου ότι τα πολιτικά κόμματα δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν οικειοθελώς τους μοχλούς εξουσίας που διαφεντεύουν, η ευθύνη για την ανάσχεση του δρόμου προς τη εθελοδουλία βαρύνει για άλλη μια φορά τους φωτισμένους ηγέτες και τους πολίτες που αγαπούν την ελευθερία. Όσον αφορά το ερώτημα τι μέλλει γενέσθαι, μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση είναι η προσομοίωση στο πλαίσιο της δημόσιας διακυβέρνησης του συστήματος διακυβέρνησης με εκείνο των μεγάλων επιχειρήσεων. Μια τέτοια μεταρρύθμιση θα ενισχύσει τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και θα θέσει τη δημόσια διακυβέρνηση υπό τον έλεγχό τους._

(*) Ο κ. Γεώργιος Κ. Μπήτρος είναι Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Βιβλιογραφικές αναφορές (ξενόγλωσσες και ελληνικές)

• Bitros, G. C., (2022), “Overhauling democracy by switching to corporate-like governance,” International Journal of Electronic Governance, 14, 380-400.
• Franklin, B., (2005), The Autobiography of Benjamin Franklin, ed. P. Conn, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Gehl, K. M., Porter, M. E. (2017), “Why competition in the politics industry is failing America: A strategy for reinvigorating our democracy,” Harvard Business School, www.commonwealthclub.org/events/2019-03-29/katherinegehl-and-michael- porter-why-competition-politics-industry-failing
• Keynes, J. M. (1936) The General Theory of Employment, Interest and Money, London: Macmillan & Co, 1949.
• Lyon, V., (1996), “Parties and democracy: A critical view,” in A. B. Tanguay, A. G. Gagnon (Eds.), Canadian Parties in Transition, Nelson Canada, 530– 550, https://democraticreform.net/articles/.
• Madison, J., (1787), “The utility of the union as a safeguard against domestic faction and insurrection (continued),” The Federalist No. 10, www.constituion.org/.
• Marx, K,. Engels, F., (1848), The communist manifesto, S. H. Beer, (ed.), New York: Appleton-Century-Crofts, Inc.
• Mill, J. S., (1861), Considerations on Representative Government, New York: The Floating Press, 2009.
• Katrougalos, G., (2018), Neoliberalism and democracy, https://katrougalos.gr/en/neoliberalism-and-democracy-2/
• Smith, A., (1776/1977), An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Chicago, IL: Chicago University Press
• Ζολώτας, Ξ. Ε. (1944α/2009). Δημιουργικός Σοσιαλισμός, 2η εκδ. Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα.
• Κατρούγκαλος, Γ., (2011), «Το «Παρασύνταγμα» του μνημονίου και ο άλλος δρόμος», Όμιλος Αριστόβουλος Μάνεσης, constitutionalism.gr – .
• Μπήτρος, Γ. Κ., Καραγιάννης, Α. Δ., (2011), Δημιουργική κρίση σε Δημοκρατία και Οικονομία με παράδειγμα τη σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
• —————, (2011-2012), «Οι σοσιαλιστικές καταβολές του x-φιλελευθερισμού στην Ελλάδα,» Επιστήμη και Κοινωνία, 28, 167-206.
• —————, (2014), «Πως και γιατί ανατράπηκε το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο Σύνταγμα του 1975 και τι πρέπει να κάνουμε,» Νέα Πολιτική, 8, 10-13.
• Τσάτσος, Κ., (1965), Πολιτική: Θεωρία Πολιτικής Δεοντολογίας, Αθήνα: χωρίς εκδοτικό οίκο.

> ΠΗΓΗ: ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ για μιά Ανοιχτή Κοινωνία | Θόρυβος & Σήματα | #3/2023