Εκατό χρόνια μπροστά...

Του Δημήτρη Καπράνου

«Καλά, έχουν και οι εφοπλιστές συνδικαλισμό;». Το ερώτημά μου τέθηκε από φίλο, πριν αρκετά χρόνια, όταν του είπα ότι «έχω ραντεβού στην Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών». Ομολογώ ότι μέχρι τότε δεν το είχα δει έτσι το πράγμα. Δεν το θεωρούσα «Συνδικαλισμό», αλλά μια Λέσχη, όπου μαζεύονται οι καραβοκυραίοι και συζητούν για την αγορά, για τα ναύλα, για τους ναυτικούς.

Βεβαίως, ουδεμία είχε σχέση το κτίριο της ΕΕΕ, στην Αθήνα, με εκείνα τα βικτωριανά εγγλέζικα κτίσματα, που φιλοξενούν τις λέσχες των ευπόρων της Αλβιώνος, μεταξύ των οποίων και οι δικοί μας εφοπλιστές.

Ήταν ένα κτίριο απλό, στην οδό Μητροπόλεως, που αργότερα, μεταφέρθηκε στην οδό Φλέσσα, στον Πειραιά, σε ένα απρόσωπο, περίεργο κτίριο, σχεδόν γραφειοκρατικό.

Στο κτίριο αυτό, γεμάτο σιδεριές, με την είσοδο στο στενό, σε μια περιοχή που ο αείμνηστος Αντώνης Χανδρής, πίστευε ότι θα μεταμορφωθεί σε City εφάμιλλο, αν όχι καλύτερο, του Λονδίνου, αλλά «πέρασε και δεν ακούμπησε», εορτάζει η ΕΕΕ τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της.

Προσωπικά, «ζω» την ΕΕΕ από την εποχή του Στρατή Ανδρεάδη. Από τότε, δηλαδή, που στην ουσία αρχίζει η «Νέα εποχή» της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Από τότε, δηλαδή, που αρχίζει «Το κυνήγι της πρωτιάς», που κανείς δεν την πίστευε αλλά κανείς, σήμερα, δεν την αμφισβητεί!

Ας κάνουμε ένα σύντομο flash back, μια αναδρομή στο παρελθόν και ας θυμηθούμε ότι, περί τέλη του 19ου αιώνα, η μεγάλη ιστιοφόρος ελληνική ναυτιλία, εκείνη χάρη στην οποία η Μεγάλη Αικατερίνη αποκαλούσε τους Έλληνες «Το δεξί χέρι του Θεού», κινδύνευσε να πέσει θύμα της επέλασης του ατμού.

Περιέργως πως, οι Έλληνες καραβοκύρηδες, που ήλεγχαν το θαλάσσιο εμπόριο στην Ευρώπη, δεν προσχώρησαν γρήγορα στον παράδεισο των ατμοπλοίων, στηριζόμενοι μόνο στους Έλληνες σιτεμπόρους της νοτίου Ρωσίας και του Δούναβη αλλά ο ατμός κάλπαζε και ο ανταγωνισμός ήταν πλέον τεράστιος.

Πρώτος, έκανε την  «τρέλα» με τον ατμό ένας επιχειρηματίας (από πού αλλού;) από την Κεφαλλονιά, ένας από τους σημαντικότερους σιτεμπόρους στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Παναγής Βαλλιάνος.

Από τις αρχές του 1880, ναυπήγησε 12 φορτηγά υπό ελληνική σημαία, πλοία τα οποία αργότερα τα έδωσε σε πλοιάρχους, τους οποίους σεβόταν και εκτιμούσε, οι οποίοι και εξελίχθηκαν σε μεγάλα ονόματα του ελληνικού εφοπλισμού.

Μέχρι την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ναυπηγήθηκαν περισσότερα από 80 ελληνικά ατμόπλοια.

Να σημειωθεί ότι, στις 31 Δεκεμβρίου του 1914, ήταν εγγεγραμμένα στο ελληνικό νηολόγιο 474 ελληνικά ατμόπλοια.

Όταν κηρύχθηκε ο φονικός Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η ελληνική ναυτιλία βρισκόταν ήδη στην 11η θέση σε παγκόσμια κλίμακα.

Τον Μάρτιο όμως του 1915, έχει χάσει ήδη τόσα πλοία, όσο το 36% των παγκόσμιων απωλειών!

Απτόητοι, όμως, οι Έλληνες, που έχουν μπει πια για καλά στο παιγνίδι της ναυτιλίας, πουλάνε και αγοράζουν πλοία, κρατούν υψηλά τα ναύλα και κερδίζουν τεράστια ποσά!

Η δραστηριότητα αυτή, εν καιρώ πολέμου, φέρνει δημοσιεύματα και φθόνο και η ελληνική κυβέρνηση απαγορεύει την πώληση ελληνικών πλοίων σε αλλοδαπούς.

Ο εφοπλισμός καταφέρνει, εν μέρει, να απαλύνει τις επιθέσεις, ενώ έχει πλέον αποφασίσει να «συνδικαλιστεί».
1916 , στις 10 Φεβρουαρίου: Ιδρύεται η «Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών» και στεγάζεται στο περίφημο και σωζόμενο μέχρι σήμερα Μέγαρο Σπυράκη, απέναντι από την Αγία Τριάδα, στον Πειραιά. Πρόεδρος εξελέγη ο Λεωνίδας Εμπειρίκος (φωτό) και επίτιμος πρόεδρος ο Παύλος Κουντουριώτης.

Ο Εμπειρίκος, όπως και πολλοί εφοπλιστές, είναι «Βενιζελικός μέχρι το κόκκαλο» και θεωρείται ισχυρός παράγων κόμματος των Φιλελευθέρων.

Είναι εκείνος, που το 1916 με το πλοίο «Εσπερία», μετέφερε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και 100 φιλελεύθερους στη Θεσσαλονίκη, όπου και παρέμεινε. Έμεινε ως υπουργός Επισιτισμού του «Κράτους της Θεσσαλονίκης».

Η ΕΕΕ έμεινε δίχως πρόεδρο, καθώς ο Εμπειρίκος έφυγε, το λοιπό επιτελείο της Ένωσης ήταν βενιζελικοί και μεγάλος αριθμός πλοιοκτητών εγκατεστημένων στην Αθήνα ήταν βασιλικοί. Διχασμός και στην ΕΕΕ, αλλά χωρίς αίματα. Απλώς, «Διεκόπησαν αι συνεδριάσεις»…

1918: Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ελληνικός στόλος είχε χάσει το 80% της δύναμής του.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δικαίως και ευτυχώς, αντιμετώπισε την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία ως όπλο πολιτικό αλλά και πολεμικό.

1919: Η κυβέρνηση Βενιζέλου επέβαλε βαριά φορολογία και μάλιστα με αναδρομική ισχύ. Πολλοί από τους εφοπλιστές καταστράφηκαν. Οι ισχυροί κλονίστηκαν. Ωφελημένοι βγήκαν όσοι δεν είχαν χρήματα μετά τη λήξη του πολέμου και δεν έκαναν αμέσως επενδύσεις. Βρήκαν στη συνέχεια την ευκαιρία να αγοράσουν φθηνά, αφού η αγορά βυθίστηκε πριν αρχίσει και πάλι η ανάκαμψη, που δημιούργησε, ως συνήθως, καινούργια ναυτιλιακά σπίτια…

1929, Σεπτέμβριος: Το «κραχ» στις ΗΠΑ, πλήττει τη Ναυτιλία πολλών χωρών, όπως η Αγγλία. Οι τράπεζες πίεζαν να πουληθούν τα πλοία. Οι τιμές τους έφθασαν όσο και ένα πλοίο που πήγαινε για παλιοσίδερα, για διάλυση. Οι Έλληνες εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία και άρχισαν να αγοράζουν. Η ανυπαρξία όμως κρατικής πολιτικής στην Ελλάδα για τη ναυτιλία, οδηγεί ελληνικά πλοία σε ξένες σημαίες.

1932: Εμφανίζεται σε πρύμνες ελληνικών πλοίων η σημαία του Παναμά. Οι εφοπλιστές, βλέποντας την κατάσταση που έχει δημιουργήσει η ανυπαρξία πολιτικής από το ελληνικό κράτος, πιέζουν για τη δημιουργία υπουργείου Ναυτιλίας. Πρόεδρος της ΕΕΕ, ο Σ.Γ. Εμπειρίκος.

1936: Ιδρύεται υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, το οποίο στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γίνεται υπουργείο από την ελληνική κυβέρνηση του εξωτερικού. Πρόεδρος της ΕΕΕ, ο Κ. Ν. Μίχαλος.

Η βελτίωση της ναυλαγοράς επιτρέπει μεγάλα κέρδη. Η ελληνική ναυτιλία μπαίνει σε νέο δρόμο ανάπτυξης. Οι Έλληνες, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στα υπό ελληνική σημαία πλοία, δεν δίσταζαν να αλλάξουν σημαία. Το 1933, υπήρχαν 40 ελληνόκτητα υπό ξένη σημαία και το 1939, έφθασαν τα 124. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν του ανερχόμενου τότε Αριστοτέλη Ωνάση, ο οποίος το 1938, όταν του επεβλήθη από προξενικό λιμενάρχη απαγόρευση απόπλου πλοίου του, επειδή έλλειπε από τη σύνθεση άτομο που δεν είχε σχέση με την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, άλλαξε αμέσως την ελληνική σημαία με την παναμαϊκή.

Ήταν η περίοδος, που οι Έλληνες άρχισαν μεγάλα ναυπηγικά προγράμματα, τα οποία εγκαινίασε ο Σταύρος Λιβανός και ακολούθησαν ο Γ.Σ. Εμπειρίκος, ο Μάρκος Νομικός και ο Νικόλαος Νικολάου.

Στον Δεύτερο Πόλεμο

Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, τα ελληνικά πλοία συμμετείχαν επισήμως και έδωσαν τον υπέρ πάντων αγώνα για την πατρίδα. Την άνοιξη του 1941, τον Απρίλιο, πραγματοποιήθηκε η γερμανική εισβολή. Οι Γερμανοί ήθελαν να αποκτήσουν την κυριότητα των ελληνικών εμπορικών πλοίων. Η ΕΕΕ κατέστρεψε τα αρχεία της, βάσει των οποίων θα μπορούσε ο κατακτητής να γνωρίζει τον πλοιοκτήτη του κάθε πλοίου και να επιβάλει τη μεταβίβαση της κυριότητας. Οι Γερμανοί επέταξαν το κτήριο, στο οποίο είχε μεταφερθεί λίγα χρόνια πριν η ΕΕΕ επί της Πανεπιστημίου 10. Το κέντρο αποφάσεων μεταφέρθηκε στο Λονδίνο, όπου είχε δημιουργηθεί το Committee.

Τα 100 Liberties

Μετά τον πόλεμο, οι Αμερικανοί αποφασίζουν να παραχωρήσουν πλοία ως επανόρθωση για τις απώλειες, πληρώνοντας, μάλιστα, οι ίδιοι τα ναύλα.

Οι Άγγλοι δεν θεωρούσαν τα αμερικανικά πλοία αξιόλογα, γιατί ήταν κατασκευασμένα «στο φτερό», για τις ανάγκες του πολέμου και, συνεπώς, όχι αξιόπλοα.

Αρχικά, οι Έλληνες δεν δείχνουν ενδιαφέρον. Όταν, όμως, ένας έκανε την αρχή, όλοι έτρεχαν ποιος θα προλάβει και καθώς οι Αμερικανοί συνεννοούνταν μόνο με κυβερνήσεις και όχι με ιδιώτες, παρενέβη η ελληνική κυβέρνηση, με πρωταγωνιστή τον Σοφοκλή Βενιζέλο, και η γαλανόλευκη υψώθηκε σε 100 Λίμπερτι. Πρόεδρος της ΕΕΕ, ο Ν. Δ. Λυκιαρδόπουλος.

Ήταν η αρχή της μεγάλης πορείας, που συνεχίζεται ακόμη.

1950: Νέα διαμάχη κυβέρνησης-εφοπλιστών για το θέμα της φορολογίας. Τελικά, και ενώ τα ελληνικά πλοία ύψωναν ξένη σημαία, βρέθηκε η χρυσή τομή. Ο πόλεμος στην Κορέα, είχε οδηγήσει σε νέα άνοδο τη ναυλαγορά, οι Έλληνες αγόραζαν πλοία συνεχώς και ύψωναν ξένη σημαία κι έτσι η ελληνική κυβέρνηση αναγκάσθηκε να συνάψει νέα συμφωνία.

1956: Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη και συναντάται με εκπροσώπους των Ελλήνων εφοπλιστών. Η ναυλαγορά βρίσκεται στο υψηλότερο μεταπολεμικό επίπεδό της, λόγω του αποκλεισμού της διώρυγας του Σουέζ.

Ο Καραμανλής, σε επιστολή του προς την ΕΕΕ αναφέρει: «Είναι καιρός πλέον, πιστεύω, να στρέψει την προσοχή του ο ελληνικός εφοπλισμός προς την ελληνική σημαία». Όπως και συνέβη.

Όμως, η ναυλαγορά πήρε την κάτω βόλτα, επιβεβαιώνοντας την κυκλικότητά της. Τα πλοία έδεναν, οι παραγγελίες ακυρώνονταν και σταμάτησε η ροή πλοίων προς το ελληνικό νηολόγιο.

Από τη δεκαετία εκείνη και στη συνέχεια, η πορεία της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ήταν καθρέπτης της ανόδου και πτώσης της ναυλαγοράς. Μπόρεσε, όμως, να αναπτύξει την διεθνή παρουσία της Ελλάδας στα ξένα fora, με αποτέλεσμα, να πηγαίνει ο υπουργός Ναυτιλίας στο εξωτερικό σε ναυτιλιακά συνέδρια και να σηκώνονται όλοι όρθιοι.

Παράλληλα, έδωσε βάση στο κοινωνικό της έργο, ενώ οι επαφές της με την εκάστοτε κυβέρνηση, θυμίζει το κρύο και τη ζέστη της εποχής του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Δεκαετία ’60: Η ελληνική ναυτιλία είναι, πλέον, ο κορυφαίος πυλώνας της ελληνικής οικονομίας. Πόλεις ολόκληρες ξεφυτρώνουν στην Ελλάδα, από τα χρήματα, το συνάλλαγμα, που φέρνουν οι Έλληνες ναυτικοί. Νίκαια, Κορυδαλλός, Αμφιάλη, Ευγένεια, Καλλίπολη. Συνοικίες ολόκληρες, με νεόκτιστα σύγχρονα σπίτια, αλλάζουν την εικόνα της Αττικής. Σπίτια ναυτικών, μιας ναυτιλίας που ευημερεί. Πρόεδρος της ΕΕΕ, ο Στρατής Γ. Ανδρεάδης.

Δεκαετία ’70: Μεταπολίτευση. Ο Κ. Καραμανλής, ζητεί από τον εφοπλισμό «Να βάλει πλάτη». Πρόεδρος, στη θέση του Στρατή Ανδρεάδη, είναι ο Αντώνης Χανδρής. Η ΕΕΕ ανταποκρίνεται και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα εκτινάσσεται.

Δεκαετία ’80: ΠΑΣΟΚ και κρίση. Γεμίζουν βαπόρια η Σαλαμίνα, η Ελευσίνα, η Ιτέα, το Γαλαξίδι. Έρχεται και η «Ανακύκλωση». Αλησμόνητες μέρες. Η ελληνική ναυτιλία δοκιμάζεται, αλλά και πάλι αντέχει, καθώς οι Έλληνες ξέρουν να χτίζουν μέσα στις κρίσεις. Πρόεδροι είναι ο Μένης Καραγεώργης και ο Στάθης Γουρδομιχάλης.

Δεκαετία ’90: Περίεργη αγορά, με σκαμπανεβάσματα. Παραγγελίες, αλλά και πωλήσεις. Αρχίζει το φλερτ με τα Χρηματιστήρια. Η ναυτιλία αλλάζει, εκσυγχρονίζεται, σε αντίθεση με τη χώρα, που παραμένει στάσιμη. Πρόεδροι της ΕΕΕ είναι ο Γιάννης Γκούμας και ο Γιάννης Λύρας.

Millennium: Η ελληνική Ναυτιλία είναι πια στην κορυφή. Ασυναγώνιστη. Στα «Ποσειδώνια» η ΕΕΕ είναι πάντα μπροστά, ο εφοπλισμός έχει κατακτήσει την κορυφή και, όπως πάντα, η άνοδος αυτή προξενεί τριβές στις σχέσεις του με την Πολιτεία. Πρόεδροι είναι ο Γιάννης Λύρας και ο Νίκος Ευθυμίου.

2000-2010: Δύσκολα χρόνια, κρίση, μεγάλη πτώση της αγοράς. Υπερπαραγωγή πλοίων, αλλαγές στη ναυπηγοεπισκευαστική σκακιέρα. Αντέχουν πάλι οι Έλληνες, που είναι πλέον εισηγμένοι σε Ν. Υόρκη και Λονδίνο. Πρόεδροι της ΕΕΕ, ο Νίκος Ευθυμίου και ο Θεόδωρος Βενιάμης.

2010-2016: Πρόεδρος, ο Θ. Βενιάμης. Η ΕΕΕ γίνεται 100 ετών, μέσα σε μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης. Ωστόσο, οι Έλληνες παραμένουν στην κορυφή. Το ταξίδι συνεχίζεται…