Το τέλος της εργασίας… 

|> Φωτεινή Μαστρογιάννη*

|> H Τεχνητή Νοημοσύνη, με απλά λόγια, στοχεύει να δημιουργήσει μηχανές οι οποίες θα εργάζονται και θα σκέφτονται σαν άνθρωποι και προκαλεί ευθέως την οικονομική επιστήμη.
Η οικονομία θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι  homoeconomicus, δηλαδή λαμβάνει αποφάσεις, με βάση τη λογική του.
Χαρακτηριστικό είναι το ανέκδοτο για την εμμονή των οικονομολόγων με τη λογική. Δύο οικονομολόγοι συναντιούνται στο δρόμο. Ο ένας ρώτησε τον άλλο «Πώς είναι η γυναίκα σου;» και ο άλλος απάντησε «Σε σχέση με τι;»

Η άποψη αυτή δηλαδή του homo economicus έχει καταρριφθεί γιατί ο άνθρωπος δεν δρα πάντα με βάση τη λογική. Ένας λόγος είναι ότι δεν έχει όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, έχει δηλαδή ατελή πληροφόρηση οπότε και οι αποφάσεις που παίρνει δεν είναι ορθές.

Ένας άλλος λόγος είναι ότι το συναίσθημα επηρεάζει τις αποφάσεις μας γι’αυτό και οι σύγχρονοι οικονομολόγοι λαμβάνουν υπόψη την ψυχολογία, τις επιρροές του κοινωνικού περιβάλλοντος και το συναίσθημα στη λήψη αποφάσεων, συνδυασμό γνώσεων που βλέπουμε σε λίγους Έλληνες οικονομολόγους.

Πέραν όμως των επιδράσεων των παραπάνω, η νευροοικονομία (συνδυασμός νευρολογίας, βιολογίας, ψυχολογίας και οικονομικών) απέδειξε ότι ακόμα και οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων για παράδειγμα η ηλιοφάνεια συνδέεται με τις καθημερινές αποδόσεις των μετοχών ή ακόμα και οπτικά ερεθίσματα όπως είναι οι φωτογραφίες όμορφων γυναικών, μπορούν να επηρεάσουν τη θέληση του ανθρώπου για την απόκτηση άμεσης ανταμοιβής.

Οι οικονομολόγοι δεν μπορούν να μετρήσουν τις προτιμήσεις με αριθμητικές αξίες παρά μόνο με σχετικές, η Τεχνητή Νοημοσύνη έρχεται να λύσει αυτό το πρόβλημα.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη «τρέφεται» με δεδομένα. Ήδη το 70% των αγοραστικών αποφάσεων στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης βασίζεται σε μηχανές που  επεξεργάζονται  τεράστιες βάσεις δεδομένων και προτείνουν στον επενδυτή τι να αγοράσει.

Και στο σημείο αυτό, η Τεχνητή Νοημοσύνη υπερβαίνει τις οικονομικές θεωρίες όπως είναι αυτή της αποτελεσματικότητας της αγοράς (Fama, 1965). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι τιμές των μετοχών απεικονίζουν πλήρως όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες. Συνεπώς, δεν μπορεί κανείς να «νικήσει» την αγορά χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε πληροφορία αφού αυτή, σύμφωνα με τη θεωρία, έχει ήδη προεξοφληθεί και ενσωματωθεί στην τιμή της μετοχής. Η  πληροφόρηση όμως είναι ατελής γιατί κάποιος δεν έχει όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες. Πλέον όμως με τη χρήση των μηχανών η αγορά μπορεί να νικηθεί λόγω των δεδομένων που διαθέτουν και μπορούν να επεξεργασθούν οι μηχανές.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη δημιουργεί ερωτήματα και για μία άλλη οικονομική θεωρία που είναι η θεωρία της προοπτικής των Kahneman & Tversky (1976). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα άτομα όταν πρόκειται να λάβουν αποφάσεις γνωρίζοντας την πιθανότητα των αποτελεσμάτων, σταθμίζουν τις πιθανές απώλειες με τα πιθανά κέρδη. Η θεωρία αυτή παίρνει ως δεδομένο ότι ο άνθρωπος λαμβάνει τις αποφάσεις. Τι γίνεται όμως όταν τις αποφάσεις τις παίρνει η μηχανή της τεχνητής νοημοσύνης, ο machina
economicus;

Οι επενδύσεις, όμως, στην τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης τι επίδραση θα έχουν; Σύμφωνα με τους Chen et al. (2011) για τη δεκαετία 2011-2021, το αισιόδοξο σενάριο για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην οικονομία είναι $5,89 τρισεκατομμύρια. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι η εργασία του hedge fund manager όχι μόνο δεν θα επηρεαστεί δυσμενώς από την Τεχνητή Νοημοσύνη αλλά προβλέπεται ότι θα ευημερήσει τα επόμενα χρόνια.

Ποια όμως θα είναι η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ανθρώπινη εργασία; Θεωρείται ότι θα χαθεί το 50% των θέσεων εργασίας, θα αυξηθεί η ανισότητα και θα εξαφανισθούν πολλές θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης. Μάλιστα ο μεγάλος φυσικός Στήβεν Χώκινγκ εξέφρασε την άποψη ότι οι μηχανές Τεχνητής Νοημοσύνης απειλούν την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.

Στην Αμερική, λόγω της αυτοματοποίησης αυξήθηκε μεν η παραγωγικότητα αλλά ο μέσος μισθός μειώθηκε. Σύμφωνα με έκθεση της McKinsey οι δουλειές που προστατεύονται καλύτερα από την τεχνητή νοημοσύνη είναι αυτές του γιατρού, του hedge fund manager
αλλά και χαμηλόμισθες όπως αυτές των νοσηλευτικών υπηρεσιών και των κηπουρών (προς το παρόν, θα πρόσθετα). Κατ’άλλους εργασίες όπως είναι αυτές του λογιστή θα καταργηθούν πλήρως, ενώ μεγάλο μέρος των νομικών υπηρεσιών θα γίνεται από μηχανές όπως και το 80% των εργασιών ενός υπαλλήλου γραφείου.

Το εντυπωσιακό είναι ότι δεδομένου ότι αυτό είναι το μέλλον, η συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν περιλαμβάνει τέτοια θέματα. Οι κυβερνήσεις αγνοούν (συνειδητά;) την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην κατάργηση των  θέσεων εργασίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ιθύνοντες αυτής συζητούν για ανανέωση του εργατικού δυναμικού μέσω του μεταναστευτικού, δεχόμενοι αθρόα ρεύματα μεταναστών που δεν έχουν δεξιότητες στην πλειοψηφία τους αλλά και που λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και της αυτοματοποίησης των θέσεων εργασίας θα οδηγηθούν και αυτοί όπως και μεγάλα στρώματα των γηγενών στην απόλυτη εξαθλίωση. Η μόνη προσπάθεια που γίνεται για μερική επίλυση του προβλήματος είναι με την παροχή βασικού εισοδήματος σε ανέργους στη Φινλανδία, ένα κοινωνικό πείραμα, ενέργεια που είπαν ότι θα την ακολουθήσουν σκωτσέζικες, καναδικές και ολλανδικές πόλεις.

Μήπως λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έπρεπε να συζητήσει για ένα πανευρωπαϊκό σχέδιο παροχής βασικού εισοδήματος σε συνδυασμό με έναν Ιωβηλαίο των χρεών των κρατών; Αυτό όμως προϋποθέτει μία συντονισμένη συλλογική προσπάθεια κάτι που δεν συμβαίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου τα τοπικά εθνικά συμφέροντα όπως είναι τα γερμανικά κυριαρχούν εις βάρος των υπολοίπων δημιουργώντας πλεονάσματα στη δική τους οικονομία από την πρόκληση ελλειμμάτων στις άλλες.

Η γερασμένη νοητικά Ευρώπη θα πρέπει να αποφασίσει κάποια στιγμή να  κυβερνηθεί από πολιτικούς (και όχι από αδρά πληρωμένους, άχρηστους γραφειοκράτες που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα)  που βλέπουν στο μέλλον, σκέπτονται στρατηγικά και φροντίζουν για το μέλλον των λαών με σύνεση και προσοχή και όχι με αερολογίες και ιδεοληψίες. Επείγει επίσης η δημιουργία μίας νέας οικονομικής θεωρίας γιατί η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση έχουν καταστήσει τις υπάρχουσες παρωχημένες. Η γερασμένη νοητικά Ευρώπη θα αποφασίσει να ενισχύσει την προαγωγή της οικονομικής σκέψης από οικονομολόγους με σύγχρονο προσανατολισμό; Οι προκλήσεις πολλές, μένει να δούμε εάν θα υπάρξουν δράσεις.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική
Καπερναράκου, Κ. (2017). Το φινλανδικό κοινωνικό πείραμα για βασικό εισόδημα σε ανέργους. Διαθέσιμο στον Παγκόσμιο Ιστό: http://www.kathimerini.gr/891756/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/to-finlandiko-koinwniko-peirama-gia-vasiko-eisodhma-se-anergoys, Πρόσβαση [15 Ιανουαρίου 2017]
Σημειώσεις course στα νευροοικονομικά με διδάσκοντα τον καθ. Βασίλι Κλουτσάρεφ, Εθνικό Ερευνητικό Πανεπιστήμιο Μόσχας.

Ξένη
Burows, L. (2015), How Artificial Intelligence is changing economic theory. Διαθέσιμο στον Παγκόσμιο Ιστό: https://phys.org/news/2015-07-artificial-intelligence-economic-theory.html, Πρόσβαση [28 Φεβρουαρίου 2017]
Chen, N., Christensen, L., Gallagher, K., Mate, R., Rafert, G.(2011), Global Economic Impacts Associated with Artificial Intelligence. Διαθέσιμο στον Παγκόσμιο Ιστό:
href=”http://www.analysisgroup.com/uploadedfiles/content/insights/publishing/ag_full_report_economic_impact_of_ai.pdf”>http://www.analysisgroup.com/uploadedfiles/content/insights/publishing/ag_full_report_economic_impact_of_ai.pdf, Πρόσβαση [2/3 2017]
Fama E. (1965), The Behavior of Stock-Market Prices, The Journal of Business, Vol. 38, No. 1 (January 1965), 90.
Kahneman, D. & Tversky, A. (1979), Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk. Econometrica Vol 47, 263-290.
Marwala, Tshilidzi (2014). Artificial Intelligence Techniques for Rational Decision Making. Heidelberg.
Parkes, D. C., and Wellman, Μ.P.(2015), Economic Reasoning and Artificial Intelligence. Science 349 (6245) (July 16): 267–272.
Yuhas, A. (2016), Would you bet against sex robots? AI ‘could leave half of world unemployed’. Διαθέσιμο στον Παγκόσμιο Ιστό:
https://www.theguardian.com/technology/2016/feb/13/artificial-intelligence-ai-unemployment-jobs-moshe-vardi>,Πρόσβαση [1/3/17].

(*) Η κυρία Φωτεινή Μαστρογιάννη, είναι οικονομολόγος, καθ. ΜΒΑ