Βραβευμένος με “Turing”

ΑΠΕ-ΜΠΕ |> «Η εικόνα της Ελλάδας στην οποία ανατρέχω όταν νοσταλγώ την πατρίδα μου, πάει πίσω στα παιδικά μου χρόνια.Είναι καλοκαιρινή, ας πούμε Δεκαπενταύγουστος, με παραλίες να καίνε στον ήλιο, γαλάζιες θάλασσες με βότσαλα και κοχύλια, βυθούς ονειρεμένους με παραμονεύοντα χταπόδια και εκστατικούς αστερίες. Νοσταλγώ νύχτες ζεστές και μυρωμένες, σε κήπους με γιασεμιά και νυχτολούλουδα, εκστατικές αστροφεγγιές και αισθησιακά φεγγάρια, ξέγνοιαστες παρέες με τραγούδια ατέλειωτα.Και φυσικά, αυτή την αθωότητα ενός κόσμου, όπως τα παλιά ασπρόμαυρα γουέστερν, με τη σιγουριά ότι το καλό εν τέλει θα θριαμβεύσει». Τα λόγια αυτά, “βρεγμένα” θαρρείς από νόστο, θα μπορούσε να τα έχει γράψει ένας ποιητής. Ωστόσο, είναι ένας διάσημος Έλληνας επιστήμονας, που συνταίριαξε έτσι τις λέξεις με τις αναμνήσεις, για να μιλήσει για μια Ελλάδα αγαπημένη, που αναδύεται άφθαρτη μέσα από “άλλες” εικόνες, πιο σκοτεινές, εικόνες της κρίσης των τελευταίων επτά ετών.

Πρόκειται για τον βραβευμένο με “Turing” (το λεγόμενο και “Νόμπελ” Πληροφορικής) Έλληνα επιστήμονα, Ιωσήφ Σηφάκη, το όνομα του οποίου είναι συνυφασμένο με τεχνολογίες που άλλαξαν και αλλάζουν τη ζωή μας: την τεχνολογία “fly-by-wire”, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε επιβατικά αεροπλάνα Airbus320 για τον αυτόματο έλεγχο πτήσεων ή το “Model-Checking”, την κύρια βιομηχανική μέθοδο επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων, που σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως από εταιρείες όπως οι “Intel”, “Microsoft” και “Google”. Το γαλλικό κράτος τού απένειμε το 2009 τον τίτλο του Μεγάλου Αξιωματούχου Εθνικής Αξίας και τον τίτλο του διοικητού της Λεγεώνας της Τιμής το 2011.

Στη συγκεκριμένη συνέντευξη με τον δρ Ιωσήφ Σηφάκη, η πληροφορική και η τεχνητή νοημοσύνη είναι μεν παρούσες, αλλά δεν έχουν τον πρώτο λόγο. Στις απαντήσεις του είναι η Ελλάδα που κυριαρχεί και μαζί της οι αξίες της μοναδικότητας του ατόμου, που δεν δέχεται το μοιραίο κι έχει την ικανότητα να καταλάβει και να αλλάξει τον κόσμο. Σχολιάζοντας την κατάσταση των τελευταίων χρόνων στη χώρα, εκφράζει την πεποίθηση ότι «συνέβη ό,τι χειρότερο μπορούσε να μας συμβεί», αλλά ταυτόχρονα δηλώνει πως πιστεύει ακράδαντα ότι «υπάρχει σωτηρία, αρκεί να το πιστέψουν οι πολλοί και να δουλέψουν με πίστη και […] να λήξει το πολιτικό κουκλοθέατρο, να φύγουν όσοι είναι ανάξιοι και διεφθαρμένοι».

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Σηφάκης εξηγεί ακόμη τι σημαίνει για τον ίδιο η φράση «Είμαι Έλληνας», γιατί τον εντυπωσιάζουν ολοένα και περισσότερο οι «λογικά απρόβλεπτες» εξελίξεις των πολιτικών πραγμάτων ανά την υφήλιο, αλλά και γιατί αυτή η ζωή είναι ένα ταξίδι «και πρέπει να ζήσουμε πλέρια την περιπέτεια μαθαίνοντας και παθαίνοντας».

Η συνέντευξη του Ιωσήφ Σηφάκη
στη δημοσιογράφο Αλεξάνδρα Γούτα

Έχετε πει ότι οι υπολογιστές ήταν και θα παραμείνουν ηλίθιοι, αλλά κατά ορισμένους η έλευση της υπερνοημοσύνης και το γεγονός ότι οι υπολογιστές θα μπορούν να μαθαίνουν από το cloud και το Internet of Things δημιουργεί φόβους ότι θα καταλήξουμε να είμαστε κάτι σαν κατοικίδιες γάτες για τις μηχανές (Elon Musk)…

Υπάρχει πράγματι μια μυθολογία γύρω από αυτό το θέμα της «νοημοσύνης» των υπολογιστών. Οι υπολογιστές ξεπερνούν τον άνθρωπο κατά το ό,τι μπορούν να κάνουν υπολογισμούς με πολύ μεγάλη ταχύτητα και ακρίβεια. Έτσι τα καταφέρνουν καλύτερα από τους ανθρώπους στο να λύνουν προβλήματα που έχουν μεγάλη υπολογιστική πολυπλοκότητα, όπως να παίζουν σκάκι ή γκο. Με την ανάπτυξη των τεχνικών μάθησης, μπορούν να αναγνωρίζουν εικόνες και να παίζουν σε τηλεοπτικά παιχνίδια. Αυτό, όμως, που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι δεν κατορθώσαμε ακόμη να έχουμε υπολογιστές με την «κοινή νοημοσύνη» που να μπορούν να λύσουν ένα αρκούντως μεγάλο σύνολο, έστω και απλών προβλημάτων.

Παραδείγματος χάρην, ένας υπολογιστής που είναι πρωταθλητής στο σκάκι θα αποτύχει οικτρά σε ένα παιχνίδι γκο. Η ανάπτυξη υπολογιστών με κοινή νοημοσύνη παραμένει ένα απολύτως ανοικτό και άλυτο πρόβλημα που προϋποθέτει πιθανόν την κατανόηση των βασικών λειτουργιών της συνειδητότητας. Είμαστε ακόμη πάρα πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Εμμένω, λοιπόν, στην άποψη ότι οι υπολογιστές είναι ηλίθιοι και τα λίγα δείγματα «νοημοσύνης» αντικατοπτρίζουν αυτή των προγραμματιστών τους.

Φυσικά το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί τόσος θόρυβος για τη δήθεν νοημοσύνη των υπολογιστών και ελλοχεύοντες κινδύνους; Ο κίνδυνος προέρχεται κατά τη γνώμη μου, από την αυξανόμενη αυτοματοποίηση διαδικασιών και υπηρεσιών που είναι κρίσιμες για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας και την οργάνωση της κοινωνίας. Αυτό οδηγεί σε μια συγκέντρωση των κέντρων αποφάσεων που ελέγχουν τον κυβερνοκόσμο. Το πρόβλημα είναι πολιτικό: πως ακριβώς θα καθοριστεί αυτή η σχέση ανθρώπου/υπολογιστού στο μέλλον.

Ο πλανήτης πάντα θα φιλοξενεί ανθρώπους που είτε λόγω φτώχειας, είτε λόγω προχωρημένης ηλικίας θα αδυνατούν να έχουν πλήρη πρόσβαση στα οφέλη της προόδου της τεχνολογίας. Κι αυτό, κατά μία εκδοχή, θα δημιουργήσει ολόκληρες περιοχές και πληθυσμιακές ομάδες, που θα ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και περιθωριοποίησης, καθώς τα μέσα θα ελέγχονται από λίγους. Μπορούμε να διαχειριστούμε αυτή την πρόκληση;

Το κύριο πρόβλημα δεν είναι η πρόσβαση στην πρόοδο και την τεχνολογία. Είναι ότι η προϊούσα αυτοματοποίηση μπορεί να φέρει ανεργία σε πολύ μεγάλο βαθμό για επαγγέλματα, όπου αργά ή γρήγορα θα επικρατήσει εντατική χρήση ρομπότ. Έτσι, σε τομείς όπως η γεωργία και η βιομηχανία θα έχουμε βαθμιαία μείωση των θέσεων εργασίας. Επίσης, και στις υπηρεσίες σε μεγάλο βαθμό. Οι άνθρωποι θα εργάζονται είτε για να κάνουν εργασίες που απαιτούν υψηλή δημιουργικότητα π.χ. προγραμματισμός και σχεδιασμός συστημάτων, είτε για να κάνουν δουλειές που δεν απαιτούν ειδίκευση και δεν συστηματικοποιούνται εύκολα. Αυτή η τάση εκτός του υψηλού ποσοστού ανεργίας, θα ανοίξει το χάσμα μεταξύ καλά αμειβομένων επαγγελμάτων που απαιτούν δεξιότητες και γνώσεις, και άλλων χειρωνακτικών.

Υπάρχει κάτι που σας φοβίζει ή αντίθετα σας δίνει ελπίδα στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα διαχειρίζεται την τεχνολογία σήμερα;

Η αυτοματοποίηση διαδικασιών και υπηρεσιών έχει το πλεονέκτημα της αποτελεσματικότητας. Χωρίς την άμεση παρέμβαση ανθρώπινου παράγοντα μπορούμε σε «πραγματικό χρόνο» όπως λέμε, να ελέγχουμε τη χρήση πόρων (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, τραπεζικές συναλλαγές) κατά το βέλτιστο τρόπο για να επιτύχουμε οικονομίες κλίμακας και καλύτερη ποιότητα ζωής. Εδώ, υπεισέρχονται δύο ειδών προβλήματα. Αφενός, πολιτικά και κοινωνικά, δηλαδή πως καθορίζονται οι στόχοι της τεχνολογικής υποδομής και τι είδους κοινωνική οργάνωση και σχέσεις εξυπηρετούν. Αφετέρου, τεχνικά προβλήματα που έχουν γενικότερες επιπτώσεις. Τα τελευταία αφορούν στην έλλειψη ασφάλειας που μπορεί να αποβεί άκρως επικίνδυνη, όταν ο βαθμός ολοκλήρωσης της αυτοματοποίησης υπερβεί κάποιο όριο. Είναι γνωστό ότι δεν είναι δυνατή απόλυτη προστασία από κυβερνοεπιθέσεις, ακόμη και των πλέον ζωτικών συστημάτων. Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να ελπίζουμε στην έγκαιρη ανίχνευση των εισβολέων. Δυστυχώς, για λόγους τεχνικούς και όχι μόνο, τα πληροφορικά συστήματα θα παραμείνουν το ίδιο ευάλωτα στο προβλέψιμο μέλλον.Ο κίνδυνος που διαφαίνεται καθαρά, πλέον, είναι η εντεινόμενη παρακολούθηση και ο έλεγχος των ατόμων, δεδομένου ότι η κύρια απειλή προέρχεται από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Στη διάρκεια της κρίσης υπολογίζεται ότι έχουν μεταναστεύσει πάνω από 160.000 Ελληνες πτυχιούχοι κι αυτή η φυγή δεν είναι “φυγή ευκαιρίας”, αλλά “φυγή ανάγκης”. Πώς βλέπετε να επηρεάζει το γεγονός αυτό την Ελλάδα μεσομακροπρόθεσμα;

Είναι πολλαπλή η ζημιά για τη χώρα. Πρώτον, διότι στερείται η οικονομία ειδικευμένο δυναμικό, το οποίο θα μπορούσε να δημιουργήσει και να προσφέρει στην οικονομία και την κοινωνία γενικότερα. Δεύτερον, διότι η χώρα έχει επενδύσει για την εκπαίδευση του και αυτή η επένδυση αποβαίνει τελικά προς όφελος άλλων χωρών. Τρίτον, ο ενεργός πληθυσμός της χώρας μειώνεται με τις γνωστές δημογραφικές συνέπειες.

Πόσο πιθανό θεωρείτε, με βάση τις σημερινές συνθήκες, να “γεννηθεί” στην Ελλάδα το επόμενο Google ή Facebook;

Πολύ απίθανο. Η ανάπτυξη τέτοιων καινοτόμων επιχειρήσεων δεν είναι τυχαία. Χρειάζεται κατάλληλα οικοσυστήματα καινοτομίας όπου συνεργάζονται ερευνητικά ιδρύματα, βιομηχανία και επενδυτές. Κάτι τέτοιο λείπει παντελώς από τη χώρα μας.

Αν μπορούσατε να κάνετε αύριο μία και μόνο αλλαγή, στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα ελληνικά πανεπιστήμια, ποια θα ήταν αυτή;

Καμιά αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας δεν μπορεί να φέρει το ζητούμενο εδώ και χρόνια. Να παίξουν ένα ρόλο πρωτοποριακό για την ανάπτυξη της αριστείας σε όλα τα επίπεδα: επιστημονικό, τεχνικό, πνευματικό. Να δημιουργήσουν το ανθρώπινο δυναμικό που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της χώρας, ιδιαίτερα συνδέοντας την εκπαίδευση και την έρευνα, με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα.

Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζει η πρόοδος της τεχνολογίας τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και την εικόνα που έχει γι’ αυτόν;

Η πρόοδος της τεχνολογίας είναι συνυφασμένη με την εξέλιξη του ανθρώπου, με την ανακάλυψη της φωτιάς, του τροχού, της γραφής, της τυπογραφίας, για να δώσω μερικά παραδείγματα. Η χρήση των μηχανών έφερε τις βιομηχανικές επαναστάσεις και άλλαξε άρδην τον τρόπο ζωής μας. Εδώ και πενήντα χρόνια, η εντατική χρήση των υπολογιστών φέρνει μια άλλου είδους επανάσταση. Ενώ η τεχνολογία των μηχανών επέτρεψε στον άνθρωπο να πολλαπλασιάσει την μυϊκή του δύναμη, οι υπολογιστές μας επιτρέπουν να πολλαπλασιάσουμε τις νοητικές μας ικανότητες.

Είναι σαφές ότι η τεχνολογία αλλάζει τις σχέσεις μας με τον εαυτό μας. Ο προϊστορικός άνθρωπος επεδίωκε την μυϊκή δύναμη και την αντοχή. Σήμερα, επιδιώκουμε τη γνώση και τη δημιουργικότητα, πρωτίστως. Οι τεχνολογικές δυνατότητες αλλάζουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε. Ίσως αύριο τα παιδιά δεν ξέρουν καν την προπαίδεια, ενώ θα αναπτύξουν νέες δεξιότητες με τη χρήση της τεχνολογίας.

Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας επηρεάζεται από τις τεχνολογίες της πληροφορίας λόγω των αναλογιών μεταξύ νοητικών και υπολογιστικών λειτουργιών. Μιλούμε π.χ. για το «λογισμικό» του μυαλού μας, για τα «κυκλώματα» του εγκεφάλου μας, συνεργαζόμαστε με ανθρωποειδή ρομπότ και ζούμε σε εικονικές πραγματικότητες. Όλες αυτές οι αναλογίες, αν υιοθετηθούν άκριτα, μπορεί να συντελέσουν στη δημιουργία μιας εσφαλμένης μηχανιστικής θεώρησης του εαυτού μας.

Ποιο ήταν το πιο εντυπωσιακό πράγμα, που διαβάσατε, μάθατε ή ακούσατε τελευταία;

Αυτό που με εντυπωσιάζει ολοένα και περισσότερο, είναι οι «λογικά απρόβλεπτες» εξελίξεις των πολιτικών πραγμάτων. Αναφέρομαι βέβαια σε διεθνή γεγονότα, όπως το Brexit και η εκλογή του προέδρου Trump, αλλά και σε όσα διαδραματίστηκαν στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Παρά τις διαφορές, τα φαινόμενα έχουν κοινά χαρακτηριστικά και κοινές αιτίες. Δείχνουν το σημαντικό ρόλο του συστηματικού ψεύδους και της χειραγώγησης με παραπλάνηση στο δημόσιο βίο. Στρεβλές ειδήσεις, μισές αλήθειες και ψεύτικες υποσχέσεις είναι κοινά συστατικά του πολιτικού λόγου.

Από την άλλη μεριά, αυτές οι συμπεριφορές, όχι μόνο δεν απορρίπτονται από την κοινή γνώμη και τους ψηφοφόρους, αλλά αποδεικνύονται τελεσφόρες και πείθουν ως ένα βαθμό. Το κοινό φαίνεται να ερωτοτροπεί με το «παράλογο», ευρισκόμενο σε κατάσταση απορίας και απόγνωσης. Δεν δέχεται την πεπατημένη και αναζητεί ενός είδους φυγή σε ουτοπικά οράματα εθελοτυφλώντας. Βέβαια, το φαινόμενο δεν είναι νέο, αλλά παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στο Δυτικό κόσμο.

Τι σας κρατά σε κίνηση στις απαιτητικές στιγμές της ζωής;

Η ιδέα ότι χρειάζεται κανείς πολύ λίγα για να είναι ευτυχής κι αυτό είναι η ικανότητα να σκέφτεσαι και να δημιουργείς. Ό,τι αυτή η ζωή είναι ένα ταξίδι και πρέπει να ζήσουμε πλέρια την περιπέτεια μαθαίνοντας και παθαίνοντας. Η πίστη στον Άνθρωπο και στις διαχρονικές πνευματικές μας αξίες.

Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά η φράση “είμαι Ελληνας” εν έτει 2017;

Αυτό που προσδιορίζει έναν Έλληνα είναι μια ιδιαίτερη σχέση και αγάπη για την Ελλάδα. Η σχέση αυτή έχει μια διαχρονικότητα και σταθερές ανά τους αιώνες. Αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι να την εκδηλώνεις, να αγαπάς τη χώρα σου ανάλογα με τις περιστάσεις και τα βιώματα σου.

Για μένα είναι ο μοναδικός γεωγραφικός χώρος, ο λαός μας με τις παραδόσεις και τις μνήμες του, και όλη η πνευματική μας κληρονομιά, όπως διαμορφώθηκε δια μέσου των αιώνων αδιάλειπτα επί τρεις χιλιάδες έτη. Εδώ, θέλω να μιλήσω για την αγάπη της γλώσσας μας που είναι η πιο παλιά και πιο πλούσια του κόσμου. Μα πιο πολύ απ’ όλα για το Ελληνικό πνεύμα, όπως άστραψε και φώτισε το νου μας. Το αρχαίο βέβαια που, μετέπειτα μπολιασμένο από το Χριστιανισμό, είναι στα θεμέλια του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Αλλά και το πιο πρόσφατο των Βυζαντινών, της Ελληνικής διασποράς από την Αναγέννηση και μετά, έως τη σύγχρονη εποχή.

Ως Έλληνας, αναγνωρίζω τη μοναδικότητα του ανθρώπου/ατόμου που έχει την ικανότητα να καταλάβει και να αλλάξει τον κόσμο. Που δεν δέχεται το μοιραίο. Οδηγείται από τον ορθό λόγο που είναι αδιαχώριστος από την ελευθερία της βούλησης. Εκζητεί τη γνώση που ελευθερώνει. Δεν διαπραγματεύεται την αλήθεια και το δίκαιο.

Οι χριστιανικές μου καταβολές παίρνουν μια άλλη διάσταση στο φως της γνώσης των αρχαίων. Κρατώ τις ιδέες της αγάπης και της δικαιοσύνης που μας ενώνουν μεταξύ μας και όλους μαζί με το Θείο. Δίνουν νόημα και αξία στη ζωή σαν μια διαδικασία τελείωσης. Τέλος, πιστεύω στα θαυμάσια και υπέροχα που συντελούνται, όταν η ανθρώπινη ψυχή κινούμενη από ιερούς πόθους παλεύει για να ξεπεράσει ακόμη και το ανυπέρβλητο. Είναι η ιστορία μας γεμάτη τέτοιες μνήμες που πάνε από τις Θερμοπύλες και το ’21 έως το έπος του ’40. Αυτές συντηρούν και τις ελπίδες μου για το μέλλον μας εν έτει 2017 .

Υπάρχει κάποια επανάσταση, που θα θέλατε να δείτε να συμβαίνει στις επόμενες δεκαετίες;

Θα προτιμούσα τη λέξη αλλαγή, παρά επανάσταση που εμπεριέχει την ιδέα μιας σχετικά βραχύβιας και βίαιας ανατροπής. Οι επαναστάσεις είχαν νόημα σε άλλες εποχές, όπου η βία είχε πρόσωπο και όνομα. Τώρα πια οι ισχυροί δεν επιβάλλουν απροκάλυπτα δικτατορίες με πολέμους και παρεμβάσεις. Διαθέτουν άλλους πιο διακριτικούς και λεπτούς τρόπους για να καταδυναστεύσουν τον κόσμο, να τον δέσουν χειροπόδαρα, χωρίς επιλογές.

Αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας δείχνει καλά τον κίνδυνο που ελλοχεύει για ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Βαθιά οικονομική κρίση συνδυαζόμενη με ηθική και ιδεολογική παρακμή. Άμεση οικονομική εξάρτηση για επιβίωση, συνδυαζόμενη με την αδυναμία και την παραίτηση να καταλάβουμε και να αλλάξουμε τον κόσμο.

Ζούμε μια εποχή κένωσης της πραγματικότητας από την ουσία της, που φέρνουν το ψέμα στο δημόσιο βίο, ο δόλος και η υπεκφυγή από τις υποχρεώσεις μας, η υποθήκευση του μέλλοντος ζώντας με δανεικά. Συνέβη ό,τι χειρότερο μπορούσε να μας συμβεί. Ύπουλα μας κατέλαβε αυτό το ανυπόφορο αίσθημα παντελούς αδυναμίας. Σκέψη και πράξη μετέωρες, απεγνωσμένες γυρεύουν κάπου να πιαστούν μπρος σε απέραντο κενό. Εάν συνεχίσουμε έτσι δεν θα αξιωθούμε ούτε την έσχατη τιμή των ηττημένων: να πέσουμε παλεύοντας όρθιοι. Δεν θα μας αξίζει ούτε ο οίκτος για πρόβατα επι σφαγή.

Όσο κι αν φαίνεται μαύρη η κατάσταση, πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει σωτηρία. Αρκεί να το πιστέψουν οι πολλοί και να δουλέψουν με πίστη για την αλλαγή. Εύχομαι κάποτε η εθνική μας συνείδηση να αφυπνιστεί. Να βρέξει ένα Πνευματικό Eμβατήριο στις ψυχές, να ανατρανίσουν, να βγουν από το φαύλο κύκλο του ψέματος και της αυταπάτης. Να πιστέψουμε στους εαυτούς μας. Να πούμε σύσσωμοι, φτάνει πια αυτή η κοροϊδία. Να δούμε την πραγματικότητα κατά πρόσωπο και να πιστέψουμε στο θαύμα.

Η χώρα δεν αντέχει άλλα μνημόνια, άλλους εξευτελισμούς. Να λήξει το πολιτικό κουκλοθέατρο. Να φύγουν ανάξιοι, ανάλγητοι και διεφθαρμένοι. Να συγκροτηθεί επιτέλους μια σοβαρή κυβέρνηση που θα εξηγήσει στους εταίρους ότι αυτή η λογική δεν οδηγεί πουθενά. Στελεχωμένη με άξιους και αδιάφθορους ανθρώπους, να αναδιαπραγματευθεί το χρέος και να βάλει τις βάσεις ενός προγράμματος ανάπτυξης με συγκεκριμένους και ρεαλιστικούς στόχους.