Ψήφισμα για την αυξανόμενη γραφειοκρατία στη διαχείριση των ερευνητικών έργων στα ΑΕΙ

|> Οι Έλληνες Πανεπιστημιακοί και Ερευνητές εκφράζουν την αγωνία τους για την αυξανόμενη γραφειοκρατία στη διαχείριση των ερευνητικών έργων, που στραγγαλίζει την έρευνα, περιορίζει τις δυνατότητες απορρόφησης των ερευνητικών κονδυλίων και συχνά εκθέτει τα ελληνικά Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα στους χρηματοδότες και στους συνεργαζόμενους φορείς του εξωτερικού.

Οι ήδη έντονα γραφειοκρατικές διαδικασίες πολλαπλασιάστηκαν σημαντικά από 1/1/2019 με την πλήρη εφαρμογή των νομοθετικών ρυθμίσεων (Ν.4485/2017) για την ένταξη των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) των Πανεπιστημίων και Ερευνητικών κέντρων στο Δημόσιο Λογιστικό, το οποίο είναι εντελώς ακατάλληλο πλαίσιο για τη διαχείριση της έρευνας.

Η Ένωση Ελλήνων Ερευνητών ήδη από τον Δεκέμβριο του 2018, σε επιστολή της προς τον τότε Πρωθυπουργό με θέμα «Η γραφειοκρατία σκοτώνει την έρευνα: Case study GREECE», είχε αναδείξει το επερχόμενο αδιέξοδο.

Το τελευταίο δεκαήμερο, και παρά τη μεσούσα καλοκαιρινή περίοδο, μεγάλος αριθμός Ελλήνων Πανεπιστημιακών και Ερευνητών από όλα τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας, υπέγραψε ψήφισμα (https://www.ipetitions.com/petition/elke) με το οποίο ζητά από την πολιτική ηγεσία την έξοδο των ΕΛΚΕ από το Δημόσιο Λογιστικό και τη σημαντική απλούστευση της διαχείρισης των κονδυλίων της έρευνας, καθώς το υπάρχον καθεστώς αποτελεί τροχοπέδη για την ομαλή υλοποίηση ερευνητικών έργων και την επίτευξη αριστείας στα ελληνικά Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα.

Διεθνώς, η διαχείριση των ερευνητικών έργων πραγματοποιείται σε πλαίσιο ελέγχων διαφάνειας και νομιμότητας, δίνοντας έμφαση στα ερευνητικά αποτελέσματα και την αξιοποίησή τους. Στην Ελλάδα δυστυχώς το πλαίσιο έχει αναστραφεί και η έμφαση δίνεται στις διαδικασίες και όχι στα αποτελέσματα της έρευνας!

ΨΗΦΙΣΜΑ
Για την έξοδο των ΕΛΚΕ από το Δημόσιο Λογιστικό
και την απλούστευση της διαχείρισης της έρευνας

Από 1/1/2019 οι ΕΛΚΕ των δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων και ΑΕΙ έχουν υπαχθεί πλήρως στο δημόσιο λογιστικό, με τις προβλέψεις του νόμου 4485/2017. Παρά τις ειδικές ρυθμίσεις του νέου νόμου 4610/2019 που επιφέρουν μια σχετική αποφόρτιση στη λειτουργία των ΕΛΚΕ, το υφιστάμενο καθεστώς παραμένει ισχυρά γραφειοκρατικό. Προβλέπει πλήθος άσκοπων διαδικασιών, σε μεγάλο βαθμό επαναληπτικών, χωρίς ουσιαστικά οφέλη για τη διαφάνεια της διαχείρισης των κονδυλίων, αλλά με πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην ομαλή υλοποίηση των έργων και την ουσιαστική πραγματοποίηση έρευνας.

Οι Έλληνες ερευνητές και πανεπιστημιακοί είναι αναγκασμένοι να σπαταλούν πολύ σημαντικό μέρος του χρόνου τους στη σύνταξη, τροποποίηση και παρακολούθηση πολλαπλών προϋπολογισμών για το ίδιο έργο (άλλος προϋπολογισμός για τον χρηματοδότη, άλλος για το Δημόσιο Λογιστικό), στην υποβολή πλήθους διαφορετικών αιτημάτων προς έγκριση (που συχνά απαιτούν πολλαπλές εγκρίσεις και υπογραφές) για τη διενέργεια δαπανών προμηθειών και μετακινήσεων (ακόμα και για δαπάνες πολύ μικρής οικονομικής αξίας), που ούτως ή άλλως προβλέπονται από το εγκεκριμένο έργο, καθώς και στη συμμετοχή σε αναρίθμητες επιτροπές παραλαβής. Οι σημαντικές καθυστερήσεις λόγω των γραφειοκρατικών διαδικασιών αποτελούν τροχοπέδη για την ομαλή λειτουργία εργαστηρίων που διαρκώς έχουν απρόβλεπτες δαπάνες συντήρησης και λειτουργίας, για τη διενέργεια εργασιών πεδίου, κυρίως για τις φυσικές – βιολογικές επιστήμες, όπου οι αστάθμητοι παράγοντες (π.χ. καιρός) πολύ συχνά οδηγούν σε τροποποιήσεις του αρχικού προγραμματισμού, ή για συμμετοχή σε ομάδες ταχείας επέμβασης για αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών ή ατυχημάτων. Παρενέργεια της γραφειοκρατίας και των παράλογων απαιτήσεων του νόμου είναι η ολοένα και συχνότερη αδυναμία εύρεσης προμηθευτών εξειδικευμένου ερευνητικού εξοπλισμού, οι οποίοι αδυνατούν να προσφέρουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους στα Πανεπιστήμια και στα Ερευνητικά Κέντρα, καθώς και η αδυναμία προμήθειας οργάνων υψηλής τεχνολογίας από το εξωτερικό λόγω αδυναμίας πληρωμής αυτών. Το υπάρχον σύστημα διαχείρισης που υποχρεούνται να εφαρμόσουν οι ΕΛΚΕ δεν παρέχει την αναγκαία ευελιξία που πρέπει να έχει η έρευνα, έτσι οι ερευνητές μετατρέπονται σε λογιστές και διεκπεραιωτές εγγράφων. Συχνά χάνονται κονδύλια που αντιστοιχούν σε απολύτως επιλέξιμες δαπάνες για τα έργα, λόγω αντικειμενικής αδυναμίας εφαρμογής των κανόνων του Δημόσιου Λογιστικού (π.χ. πραγματοποίηση ταξιδιού για το οποίο υπάρχει προϋπολογισμός από τον χρηματοδότη, αλλά όχι έγκαιρη πρόβλεψη για αυτό στον προϋπολογισμό που το Δημόσιο Λογιστικό απαιτεί!) και περιορίζεται δραματικά και εντελώς αναίτια η απορρόφηση των έργων λόγω των σημαντικών γραφειοκρατικών καθυστερήσεων.

Οι ΕΛΚΕ διαχειρίζονται κυρίως μη κρατικούς πόρους από μελέτες και προγράμματα, με άλλα λόγια επιπλέον πόρους από αυτούς που τα Πανεπιστήμια προσπορίζονται από τις κρατικές ενισχύσεις. Τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα δε θα μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς τους πόρους που οι ΕΛΚΕ διαχειρίζονται, καλύπτοντας, μέσω αυτών, σημαντικές ανάγκες σε εργαστηριακές υποδομές καθώς και άλλες σχετικές με την έρευνα λειτουργικές δαπάνες. Ωστόσο, η γραφειοκρατία, που αυξάνεται διαρκώς, έχει μειώσει την παραγωγικότητα των ερευνητών και Πανεπιστημιακών, έχει οδηγήσει σε πτώση τα ποσοστά απορρόφησης των έργων, ταλαιπωρεί αφάνταστα το διοικητικό προσωπικό που απασχολείται στους ΕΛΚΕ ή και απ’ ευθείας στα προγράμματα, αυξάνοντας ταυτόχρονα δραματικά τις ανάγκες για το προσωπικό αυτό. Ιδιαίτερα όμως δημιουργεί αρνητικό περιβάλλον για την συμμετοχή των Ελληνικών Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Φορέων σε διεθνικά ερευνητικά σχήματα, ενώ έμμεσα οδηγεί μεγάλο μέρος των Πανεπιστημιακών και ερευνητών στην αναζήτηση άλλων φορέων (εκτός ΕΛΚΕ) για τη διαχείριση των προγραμμάτων τους. Οδηγεί έτσι καταληκτικά, με βεβαιότητα, στη μεσοπρόθεσμη οικονομική κατάρρευση των ΕΛΚΕ, ιδίως των περιφερειακών πανεπιστημίων.

Στο όνομα της διαφάνειας και του «καλύτερου» ελέγχου «σκοτώνεται» η έρευνα. Ωστόσο, σοβαρός έλεγχος υπήρχε πάντα, καθώς οι διαδικασίες υλοποίησης και οι δαπάνες των ερευνητικών προγραμμάτων ελέγχονταν και ήταν διαθέσιμες προς έλεγχο από τον εκάστοτε χρηματοδότη (όπως π.χ. την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διαχειριστικές Αρχές, άλλους ελεγκτικούς μηχανισμούς), τα έργα υποβάλλονταν σε τακτικούς ελέγχους από ορκωτούς λογιστές και καμία μη εγκεκριμένη δαπάνη δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Η γραφειοκρατία δε βελτιώνει τον έλεγχο ή τη διαφάνεια. Ένα σταθερό και ευέλικτο ελεγκτικό πλαίσιο αποτελεί προϋπόθεση για την διαφάνεια και πάγιο αίτημα των Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Φορέων της χώρας.

Για να στηριχθεί η έρευνα στην Ελλάδα είναι απαραίτητη η σημαντική απλούστευση των διαδικασιών διαχείρισης ερευνητικών προγραμμάτων από τους ΕΛΚΕ και η εξαίρεσή τους από τις ασφυκτικές απαιτήσεις της Γενικής Κυβέρνησης και του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Ζητούμε από τον Πρωθυπουργό, την Υπουργό Παιδείας και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας να πάρουν άμεσα νομοθετική πρωτοβουλία για την έξοδο των ΕΛΚΕ από τη Γενική Κυβέρνηση, όπως και τη σημαντική απλούστευση της διαχείρισης της έρευνας. Θα αποτελέσει ένα θεμελιώδες βήμα ενθάρρυνσης της ουσιαστικής έρευνας, θα οδηγήσει στην προσέλκυση σημαντικών Ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού που αποθαρρύνονται από το υπάρχον γραφειοκρατικό σύστημα στη χώρα και, στο τέλος της ημέρας, θα συμβάλει τα μέγιστα στην επίτευξη αριστείας στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο.