«Πετώντας επάνω από τις ελληνικές θάλασσες, αποχαιρετώ για λίγο τον ωραίο, άστατο, τρικυμισμένο μα ελεύθερο τόπο μας και αντικρίζω, το μεσημέρι της 16ης Ιανουαρίου, τα παράλια της φασιστικής, της πολεμοκρατούμενης Ιταλίας.

Μ’ ένα θαυμάσιο, επουράνιο ελιγμό το αεροπλάνο της «Αλα Λιτόρια» με φέρνει ως το Μπρίντιζι –τρεις ώρες πτερωτό ταξίδι από το Φάληρο– κι έπειτα γρήγορα και πάλι οι ρόδες του σιδηρόδρομου, ξημέρωμα της άλλης μέρας, με αποθέτουνε στη Ρώμη…

Ρώμη… Φωλιά του Φασισμού. Κέντρο του Καθολικισμού και της σκληρής δικτατορίας των μελανών χιτώνων.

Ρώμη… Πόλη που ανασαίνει με τα ερείπια παλαιών καισαρικών θριάμβων, που ξημερώνεται με το απαλό τραγούδι του Τίβερη και γέρνει μελαγχολική τη νύχτα κάτω από την κλαγγή των όπλων του θρασύτερου ιμπεριαλισμού, απ’ τον τριγμό των μυτερών δοντιών του τρομερού φασιστικού θηρίου, θηρίου πολυπλόκαμου, μεγάλου και απειλητικού, τρομακτικού σε οργάνωση μοναδικού σε προπαγάνδα, σε αγώνα αυτοσυντηρήσεως.

Πήγα στην Ιταλία για να δω… Τέντωσα άπληστα τα μάτια μου για να αντικρίσω δίχως προκατάληψη το τι συμβαίνει εκεί κάτω… Λίγο-πολύ όλος ο κόσμος, όλες οι γωνιές της Γης στρέφουνε σήμερα ανήσυχη, βαριά και πολυσήμαντη την προσοχή τους προς τα εκεί, για να εμβαθύνουν στο ιταλικό μυστήριο, για να τρυπώσουνε στα σκότη της αγριωπής συνθέσεώς του και για να εξερευνήσουν τι είδους παιχνίδι, τέλος πάντων, παίζει η Ιταλία αυτή την ώρα, πώς αντιμετωπίζει ο Φασισμός το πλήγμα των κυρώσεων, πού οδηγεί έναν ολόκληρο λαό ο Ντούτσε στην υπέρτατη κρίσιμη στιγμή, πώς τον ακούει και τον βλέπει ο λαός αυτός, ποια, πόση η ψυχραιμία και η αντοχή του;

Τέλος-τέλος, τι θέλει, τι ζητάει, τι επιδιώκει τελικά –έξω απ’ τις μεγαλεπήβολες πολιτικές και διπλωματικές του «μπλόφες»– ένας Μπενίτο Μουσολίνι;

Αρχή, σκοπός, κύριο της αποστολής μου πρόγραμμα ήταν να δω αυτόν τον ίδιον… Να πλησιάσω το κεφάλι κι απ’ το κεφάλι να γλιστρήσω προς το σώμα. Να ακούσω τη φωνή του αρχηγού, να δω την επιβλητική, σκληρή κι αγέρωχη μορφή του, να με δεχθεί σε μία ολιγόωρη ή πολύωρη –όπως θα έρχονταν τα πράγματα– συνέντευξη.

Όταν το ανέφερα, στους πρώτους που το ανέφερα, σήκωσαν ελαφρά τους ώμους. Να δεις τον Μουσολίνι; Πολλά ζητάς! Τέτοια στιγμή; Με πόλεμο και με κυρώσεις, Δεν δέχεται κανένα… Δύσκολο… Αδύνατο… Ακατόρθωτο. Μου ψαλίδισαν λίγο τα φτερά. Αλλά και δεν με έπεισαν. Ήξερα ότι ήταν κάτι δύσκολο πολύ, ότι και ώρες και ημέρες θα έπρεπε να καταναλωθούν σε διαρκείς προσπάθειες, σε συνεχή τρεξίματα και σε μεσολαβήσεις ισχυρών. Μα έπρεπε να γίνει. Έπρεπε! Λέξη δημοσιογραφική. Ωραία. Ηχηρή. Έπρεπε. Τίποτ’ αλλο.

Η πρώτη κρούση έγινε στην ελληνική πρεσβεία.

Δύσκολο να επέμβομε.

Η δεύτερη στο Yπουργείο Τύπου-Προπαγάνδας, στο υπουργείο που ρυθμίζει την κάθε κίνηση ξένου δημοσιογράφου και οδηγεί τα πρώτα βήματά του στο έδαφος της Ιταλίας. Θα προσπαθήσομε… Θα δούμε… Θα επιμείνουμε.

Μέρες αναμονής. Τριγύρισα τη Ρώμη, έζησα την πολεμική ατμόσφαιρα, πήρα δευτερευούσης σημασίας συνεντεύξεις, μελέτησα με όση τελειότητα μπορούσα Στρατό, Στόλο και Αεροπορία του κράτους του «πελέκεως». Aνέπνευσα… κυρωτικό αέρα, είδα τι ρόλο παίζει στο λαό και τι επίδραση έχει μια προπαγάνδα συστηματική, τοποθέτησα αντίκρι στη δημοσιογραφική συνείδησή μου τη θέση την πραγματική του Φασισμού επάνω στην περιπλοκή, στη διεθνή περιπλοκή που τον σφιχταγκαλιάζει.

Είδα και άκουσα. Πρόσεξα και σημείωσα. Αύριο, μεθαύριο, στα άρθρα που θ’ ακολουθήσουν το παρόν θα μπούμε συντροφιά μέσα στο φλογερό και ύπουλο καμίνι που παρουσιάζει η Ιταλία σήμερα, θα πλησιάσουμε προσωπικότητες. Θα ανακατευθούμε με μελανοχίτωνες, με όργανα της μυστικής αστυνομίας (της περιφήμου Ο.V.R.A.), με βαθμοφόρους και οπλίτες της «Μιλίτσια», με «άβανγκουαρτίστες», με νιάτα ιταλικά, με φασίστες πολεμικούς, φανατικούς και μανιασμένους, με άλλους συντηρητικούς. Θα δούμε από κοντά τους οραματισμούς των φασιστών για την Αιθιοπία, το μίσος τους για την Αγγλία, τη μάχη τους με τις κυρώσεις, το ρόλο του Βατικανού και του Παναγιότατου Άρχοντά του: του Πάπα Πίου ΧΙ. Θα δούμε ολόκληρη εικόνα μίας Ιταλίας ηφαιστείου, που αμυδρά τη νιώθουμε από δω, που φλογερά προβάλλει εκεί κάτω σ’ αυτόν πού θα θελήσει και, επιτέλους, θα μπορέσει να την δει. Σήμερα όμως; Σήμερα θα σταθούμε εδώ. Μες στο ιστορικό παλάτι, μες στο «Παλάτσο Βενέτσια» της Ρώμης, θα πλησιάσομε τον Ντούτσε.

Θα τον γνωρίσομε καλά. Θα δώσουμε ένα πορτρέτο του λέοντος που βρυχάται, του λέοντος που παίζει το πιο κοπιαστικό και πιο βαρύ παιχνίδι για να σταθεί στο θρόνο του, στο θρόνο των Καισάρων που φιλοδόξησε να αναστηλώσει τραγικά, πατώντας κουρελιάζοντας μια λέξη: Ελευθερία.

Ημέρες πέρασαν. Και επιτέλους, να η ώρα που περίμενα. Με νευρικότητα άνοιξα ένα φάκελο μεγάλο και διάβασα όσες γραμμές υπάρχουν παρακάτω, πιστά μεταφρασμένες:
«Ο υπουργός Τύπου και της Προπαγάνδας

Ρώμη 22 Ιανουαρίου 1936

Έτος φασιστικό 14ον

Κύριον Αλέξανδρον Λιδωρίκη
Αξιότιμε κύριε, Μετά χαράς σας ανακοινώ ότι ο Ντούτσε θα σας δεχθεί την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου και ώρα 18ην.

Παρακαλώ να διατηρήσετε την παρούσαν ως άδεια εις το Παλάτσο Βενέτσια, εις το οποίον θα εισέλθετε από της θύρας της κειμένης επί της ομωνύμου πλατείας.

Ευτυχέστατος, διότι είμαι εις θέσιν να σας ανακοινώσω την ανωτέρω ευχάριστον είδησιν, σας παρακαλώ να δεχθείτε τους καλύτερους και φιλικότερους χαιρετισμούς μου. ΤΣΙΑΝΟ».