Ολόκληρη η ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάϊνεν στην ‘’αρχαιότερη πρωτεύουσα της Ευρώπης’’

|> Αξιότιμε πρόεδρε κύριε Τσάλτα, Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι πάλι στην Αθήνα, την αρχαιότερη πρωτεύουσα της Ευρώπης, και μια από τις μαγευτικότερες πόλεις στον κόσμο.

Αξιότιμε πρώην Γενικέ Γραμματέα κ. Ban Ki-moon,

Αξιότιμε δήμαρχε κ. Μπακογιάννη,

Αξιότιμοι προσκεκλημένοι,

Κυρίες και κύριοι,

Είναι μεγάλη μου χαρά που γιορτάζω μαζί σας τη δέκατη επέτειο του Athens Democracy Forum. Αυτή η εβδομάδα σηματοδοτεί ακόμα μια επέτειο: πριν από 25 αιώνες, ένας από τους ισχυρότερους στόλους στην ιστορία εμφανίστηκε στη θάλασσα ακριβώς μπροστά στην Αθήνα. Μια ξένη αυτοκρατορία είχε εξαπολύσει επίθεση κατά των ελεύθερων πόλεων της Ελλάδας. Ωστόσο, στα στενά της Σαλαμίνας, η ελληνική συμμαχία σημείωσε μια απρόσμενη νίκη εναντίον ενός πολύ ισχυρότερου εχθρού. Ιστορικοί και ποιητές περιέγραψαν τον πόλεμο αυτό πολύ ξεκάθαρα: για πρώτη φορά στην ιστορία, η απολυταρχία εξαπέλυε επίθεση κατά της δημοκρατίας. Και η απολυταρχία απέτυχε, ενώ η δημοκρατία υπερίσχυσε. Με τα λόγια του Αισχύλου, οι Έλληνες «σπάσαν το ζυγό στη μέση» γιατί «δούλοι δεν λογιούνταν ανθρώπου». Σε αντίθεση με τους εχθρούς τους, οι Έλληνες δεν πολεμούσαν λόγω της απληστίας ενός ανθρώπου, αλλά για την ελευθερία τους.

Σήμερα, για μια ακόμη φορά, μια δημοκρατία αγωνίζεται για την επιβίωσή της κατά της επίθεσης ενός ξένου απολυταρχικού ηγέτη. Η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είναι μια ακόμη μάχη σε έναν πόλεμο που μαίνεται εδώ και 25 αιώνες. Τον πόλεμο του αυταρχισμού κατά της δημοκρατίας. Και είμαι απολύτως πεπεισμένη ότι η δημοκρατία θα υπερισχύσει. Ωστόσο, είναι επίσης λυπηρό να βλέπει κανείς ότι οι τραγωδίες του παρελθόντος εξακολουθούν να επαναλαμβάνονται και ότι πάρα πολλοί, στην Ευρώπη, έχουν υποτιμήσει τις απειλές τόσο εκτός όσο και εντός των συνόρων μας. Εδώ στην Ευρώπη, είδαμε τη δημοκρατία να εξαπλώνεται σε ολόκληρη την ήπειρο, από τη μια δεκαετία στην άλλη, το ένα κύμα μετά το άλλο. Όταν η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία απελευθερώθηκαν από απολυταρχικά καθεστώτα. Όταν το Σιδηρούν Παραπέτασμα γκρεμίστηκε και φύσηξε στην Ευρώπη ο άνεμος της αλλαγής. Και αργότερα, το 2003, όταν σ’ αυτήν ακριβώς την αίθουσα η Ένωσή μας καλωσόρισε δέκα νέα μέλη στην οικογένειά μας. Πάνω από 70 χρόνια τώρα η ήπειρός μας βαδίζει αδιάκοπα στον δρόμο της δημοκρατίας. Και πολλοί από εμάς άρχισαν να πιστεύουν ότι η Ευρώπη, και ολόκληρη η ανθρωπότητα, θα συνέχιζαν να προχωρούν αβίαστα προς την ελευθερία και την ειρηνική συνεργασία. Αρχίσαμε να θεωρούμε τη δημοκρατία δεδομένη. Σήμερα αντιλαμβανόμαστε ότι η ιστορία δεν κινείται πάντα σε ευθεία γραμμή. Υπάρχουν εμπόδια και οπισθοδρομήσεις. Και είναι καθήκον κάθε γενιάς να αγωνίζεται για τη δημοκρατία. Καθήκον της δικής μας γενιάς είναι να βοηθήσουμε τους Ουκρανούς και τις Ουκρανές που αγωνίζονται για το δικαίωμά τους να καθορίζουν το μέλλον τους. Είναι καθήκον μας να προστατεύσουμε τις δημοκρατίες μας από τον ρωσικό εκβιασμό και από τις παρεμβάσεις απολυταρχικών καθεστώτων. Και είναι καθήκον μας να συμβάλουμε στην ενίσχυση όλων των δημοκρατιών στην Ευρώπη.

Οι αξίες που ενέπνευσαν τους ιδρυτές της Αθηναϊκής δημοκρατίας θα πρέπει να μας καθοδηγούν ακόμα σήμερα. Η ιδέα ότι η εξουσία ανήκει στους πολίτες. Η ιδέα ότι όλοι είμαστε ίσοι ενώπιον του νόμου. Η ιδέα ότι η ελευθερία του λόγου αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα. Αυτό είναι το αθάνατο δώρο που έχει κάνει η Ελλάδα στον κόσμο. Ωστόσο, η δημοκρατία τα αρχαία χρόνια ήταν κάθε άλλο παρά τέλεια ή πλήρης. Μόνο ελεύθεροι άνδρες μπορούσαν να περπατήσουν στον δρόμο που οδηγούσε από εδώ, την Αγορά, ως την Πνύκα, εκεί που γινόταν οι συνελεύσεις. Οι γυναίκες, όπως εγώ, δεν είχαν δικαίωμα να πουν τη γνώμη τους και να ψηφίσουν. Η Πνύκα απέχει μόλις ένα χιλιόμετρο από εδώ. Κι όμως, χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια μέχρι να μπορούν επιτέλους να πάνε σ’ αυτήν οι γυναίκες και να ψηφίζουν. Ακόμα υπάρχουν εμπόδια στον δρόμο των γυναικών προς την πλήρη ισότητα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η δημοκρατία δεν εξαντλείται στην κάλπη. Δημοκρατία σημαίνει επίσης ίση αμοιβή για ίση εργασία. Σημαίνει ίσες ευθύνες και ίσα δικαιώματα όσον αφορά την περίθαλψη ή την επαγγελματική σταδιοδρομία. Δημοκρατία σημαίνει ίση πρόσβαση στην εξουσία, είτε στην πολιτική είτε στις επιχειρήσεις. Τα δικαιώματα ψήφου των γυναικών δεν ήταν η γραμμή του τέρματος, αλλά μια νέα αρχή προς μια τέλεια δημοκρατία. Αυτή είναι η ουσία της δημοκρατίας. Είναι πάντα ανοικτή στις αλλαγές. Πάντα αναζητά νέους ορίζοντες. Υπάρχει μια ιδέα από τον Αριστοτέλη που ταιριάζει απόλυτα στη δημοκρατία. Η ιδέα του δυναμισμού ή της «δυνάμεως». Η δημοκρατία αλλάζει συνεχώς· είναι μια υπόσχεση που πρέπει να τηρείται συνεχώς. Κι αυτό είναι που την ξεχωρίζει από τον αυταρχισμό. Η δημοκρατία μπορεί να μην είναι τέλεια, αλλά πάντα τελειοποιήσιμη.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ουκρανία. Όταν χορηγήσαμε στην Ουκρανία το καθεστώς υποψήφιας χώρας για να προσχωρήσει στην Ένωσή μας, ορισμένοι προέβαλαν την αντίρρηση ότι η ουκρανική δημοκρατία είναι ακόμα πολύ πρόσφατη. Ωστόσο, μετά τις διαδηλώσεις της πλατεία Μαϊντάν το 2014, η δημοκρατία της Ουκρανίας έχει ωριμάσει πολύ. Σε λίγα χρόνια έχει πραγματοποιήσει περισσότερες μεταρρυθμίσεις από ό,τι στις προηγούμενες δεκαετίες. Δημιούργησε θεσμούς για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Εξέδωσε τους πρώτους νόμους για να ανατρέψει τον έλεγχο των ολιγαρχών στην οικονομική, πολιτική και δημόσια ζωή της Ουκρανίας. Η κοινωνία των πολιτών της έχει κατακτήσει νέο χώρο και καλεί την κυβέρνηση να λογοδοτεί. Και οι θεσμοί της χώρας περνούν πλέον με επιτυχία την υπέρτατη δοκιμή αντοχής, αυτήν του του πολέμου. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της προόδου σημειώθηκε επειδή ο λαός της Ουκρανίας έχει την Ευρώπη στην καρδιά και στο μυαλό του. Το ίδιο ισχύει και για τους φίλους μας στην Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και τα Δυτικά Βαλκάνια. Ισχύει επίσης και για τη Μολδαβία και τη Γεωργία, που επίσης έχουν ζητήσει να προσχωρήσουν στην Ένωσή μας. Για άλλη μια φορά, ο άνεμος της αλλαγής φυσά στην ήπειρό μας.

Κυρίες και κύριοι,

Όλες οι δημοκρατίες αποτελούν ένα συνεχές έργο σε εξέλιξη, μεταξύ άλλων και στην Ένωσή μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε πάνω στην υπόσχεση της «ενότητας στην πολυμορφία». Ωστόσο, η υπόσχεση αυτή δεν έχει ακόμη εκπληρωθεί πλήρως. Η πορεία προς την πλήρη ισότητα για όλους τους πολίτες εξακολουθεί να είναι μακρά. Ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός δεν έχουν εξαφανιστεί. Και σε κάποια μέρη της Ένωσής μας οι μειονότητες δεν γίνονται πάντα σεβαστές. Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων εξακολουθούν να παραβιάζονται. Το κράτος δικαίου και η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης εξακολουθούν να αμφισβητούνται. Έχουμε δει να αφαιρείται η ασυλία δικαστών ή να παύονται από τα καθήκοντά τους χωρίς αιτιολόγηση. Και έχουν εκφραστεί σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη διαφθορά. Οι εξελίξεις αυτές είναι αντίθετες προς τις αξίες μας, κατά των Συνθηκών μας και κατά της δημοκρατίας μας. Και ως θεματοφύλακες της Συνθήκης, είναι υποχρέωσή μας να ενεργήσουμε. Εναπόκειται σε εμάς να συνεχίσουμε το έργο των ιδρυτών μας. Και έχουμε προχωρήσει πάρα πολύ. Είμαστε μια Ένωση μισού δισεκατομμυρίου ανθρώπων, 27 χωρών, με περισσότερες από 24 γλώσσες, αναρίθμητες εθνοτικές ομάδες και πολιτισμούς, και με μία ευρωπαϊκή ψυχή. Όσον αφορά τις πολιτικές, ενδέχεται να υπάρχουν διαφωνίες, ενίοτε ακόμη και σοβαρές διαφωνίες, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία μας πιστεύει ότι η Ευρώπη είναι το πεπρωμένο μας. Σήμερα, θα ήθελα να μιλήσω για τέσσερις προτεραιότητες στις οποίες πρέπει να επικεντρωθούμε.

Πρώτα απ’ όλα, για τις νέες απειλές. Τα πολεμικά πλοία και οι στρατιώτες δεν είναι πλέον τα μόνα όπλα στα χέρια ξένων απολυταρχικών ηγετών. Οι απολυταρχικοί ηγέτες υποκινούν την παραπληροφόρηση. Χρηματοδοτούν ψευδή ερευνητικά ιδρύματα για να δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο μας με τα ψέματά τους. Παρεμβαίνουν στις εκλογές μας με χρηματοδότηση και κυβερνοεπιθέσεις. Αποτελούν κι αυτά κομμάτι του πολέμου κατά της δημοκρατίας. Πρέπει λοιπόν να προστατευτούμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ανακοίνωσα μια νέα δέσμη μέτρων για την προάσπιση της δημοκρατίας. Θεσπίσαμε νομοθεσία για τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων στις εταιρείες μας για λόγους ασφάλειας. Εφόσον το κάνουμε αυτό για την οικονομία μας, δεν θα έπρεπε να το κάνουμε και για τις αξίες μας; Πρέπει να προστατευτούμε καλύτερα από κακόβουλες παρεμβάσεις.

Δεύτερον, για τις πολλαπλές κρίσεις. Οι πολίτες μας ζητούν κάτι πολύ απλό από εμάς: Να καταστήσουμε τις δημοκρατίες μας ικανές να αντεπεξέρχονται αποτελεσματικά στις μεγάλες κρίσεις της εποχής μας. Η πανδημία ήταν μια τέτοια κρίση. Θυμάμαι ακόμα εκείνους που έλεγαν ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα είναι καλύτερα εξοπλισμένα για να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τέτοιες καταστάσεις. Και εκείνους που ζητούσαν να αγοράσουμε ρωσικά και κινεζικά εμβόλια. Ήταν πριν από λίγους μόλις μήνες. Σήμερα οι φωνές αυτές έχουν σωπάσει. Αγοράσαμε τα εμβόλια μαζί, έτσι ώστε όλες οι χώρες της ΕΕ — μεγάλες ή μικρές, με βαθιές τσέπες ή με υψηλό χρέος — να λάβουν τις δόσεις τους ταυτόχρονα, στην ίδια τιμή. Και δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η νέα γενιά εμβολίων που σώζουν ζωές αναπτύχθηκε σε δημοκρατικές χώρες, όπου η ελευθερία της επιστήμης και η ελευθερία του αριστεύειν έχουν αξία. Αντιδράσαμε αστραπιαία στην επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, με τη μεγαλύτερη δέσμη κυρώσεων στην ιστορία. Με χρηματοδοτική στήριξη ύψους 19 δισ. ευρώ, στρατιωτικό εξοπλισμό, και τη φιλοξενία άνω των οκτώ εκατομμυρίων προσφύγων. Οι δημοκρατίες μπορούν να λειτουργούν αποτελεσματικά αν δρούμε ενωμένοι. Μπορούμε να βρούμε απαντήσεις πιο ηχηρές από το άθροισμα των απαντήσεων 27 κρατών μελών.

Τρίτον, για τα νέα σύνορα. Η επίθεση του Πούτιν κατά της Ουκρανίας είναι μια προσπάθεια να αντιστραφεί η πορεία της ιστορίας και να σταματήσει η μακρά πορεία της δημοκρατίας. Αυτό όμως δεν αφορά μόνο τον πόλεμο της Ρωσίας. Ο αριθμός των δημοκρατιών στον κόσμο έφθασε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα το 2012, αλλά έκτοτε έχει μειωθεί. Στρατιωτικά πραξικοπήματα έχουν ξεσπάσει από το Μάλι έως τη Μιανμάρ. Στο Αφγανιστάν, μετά από δεκαετίες πολέμου, η δημοκρατία βγήκε ηττημένη. Εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο αγωνίζονται σήμερα για την ελευθερία τους. Το βλέπουμε στο Ιράν, όπου γενναίες γυναίκες εξεγείρονται και απαιτούν ισότητα και σεβασμό των δικαιωμάτων τους. Το βλέπουμε στο Χονγκ Κονγκ, όπου δημοσιογράφοι και υπερασπιστές των εργασιακών δικαιωμάτων βγαίνουν στους δρόμους — παρόλο που απειλούνται με φυλάκιση. Οι δημοκρατικές αξίες που γεννήθηκαν εδώ στην Ελλάδα έχουν εξαπλωθεί σε όλες τις ηπείρους και πέρα από κάθε ωκεανό. Επειδή όλοι οι άνθρωποι προσβλέπουν στην ελευθερία. Ακόμη και —και ιδίως— σε χώρες όπου η δημοκρατία δεν έχει ακόμη ακμάσει. Είναι αδιαμφισβήτητο: η ψυχή όλων των ανθρώπων φλέγεται με την επιθυμία να καθορίζουμε την πορεία της ζωής μας και να είμαστε οι κύριοι του μέλλοντός μας. Θέλω η Ένωσή μας να στέκεται στο πλευρό κάθε χώρας που επιζητά την ελευθερία και κάθε νεαρής δημοκρατίας που αγωνίζεται για περισσότερα — τόσο στην Ευρώπη όσο και πέραν αυτής. Αυτό σημαίνει πρωτίστως τη στήριξη της Ουκρανίας με οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά μέσα. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα απολυταρχικά καθεστώτα χρησιμοποιούν πιο ύπουλα μέσα για να περιορίσουν την κυριαρχία άλλων εθνών. Οι κινεζικές επενδύσεις, για παράδειγμα, ωθούν αρκετές χώρες χαμηλού εισοδήματος στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Και το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο αποβαίνουν πάντα εις βάρος της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας. Κι εδώ ακριβώς μπαίνει στο παιχνίδι η Global Gateway – η παγκόσμια πύλη της ΕΕ. Η Global Gateway είναι το νέο μας πρόγραμμα για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου επενδυτικού χάσματος στις υποδομές — από τα ενεργειακά συστήματα έως την ψηφιοποίηση. Η Global Gateway καθοδηγείται από δημοκρατικές αξίες. Προσφέρουμε επενδύσεις που είναι βιώσιμες για τα οικονομικά μιας χώρας και σέβονται την κυριαρχία της. Προσφέρουμε ψηφιακές επενδύσεις που προστατεύουν τα ατομικά δικαιώματα στον ψηφιακό κόσμο. Επενδύσεις που προάγουν τα δικαιώματα των εργαζομένων και των τοπικών κοινοτήτων. Πρόκειται για έναν νέο τρόπο προώθησης των δημοκρατικών μας αξιών σε όλες τις γωνίες του κόσμου.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι οι δημοκρατίες μας ανήκουν στις μελλοντικές γενιές. Εδώ και υπερβολικά πολύ καιρό η ανθρωπότητα συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχει αύριο. Αντί να διατηρήσουμε και να φροντίσουμε τον κόσμο γύρω μας, τον καταστρέψαμε κομμάτι κομμάτι —εις βάρος των μελλοντικών γενεών. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα κολοσσιαίο βάρος με το οποίο συντρίβουμε μέλλον των παιδιών μας. Εάν θέλουμε η νεολαία να έχει πίστη στις δημοκρατίες μας, πρέπει επιτέλους να τη θέσουμε στο επίκεντρο όλων των πράξεών μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρότεινα να κατοχυρωθεί η αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών στις θεμελιώδεις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε δράση που αναλαμβάνει η Ένωσή μας θα πρέπει να εμπνέεται από μια απλή αρχή: ότι δεν πρέπει να βλάπτουμε το μέλλον των παιδιών μας. Και ότι θα πρέπει να αφήσουμε έναν καλύτερο κόσμο για τις επόμενες γενιές. Αυτή είναι η ουσία στη μακρά πορεία της δημοκρατίας. Να αποκαταστήσουμε την πίστη στο μέλλον μας. Και όχι μόνο να υποσχόμαστε με λόγια στις νέες γενιές ότι το αύριο θα είναι καλύτερο από το σήμερα, αλλά να το αποδεικνύουμε με πράξεις.

Κυρίες και κύριοι,

Η δημοκρατία αποτελεί υπόσχεση. Είναι η υπόσχεση ότι οι άνθρωποι μπορούμε να είμαστε κύριοι του μέλλοντός μας, ότι μπορούμε να καθορίσουμε την πορεία των χωρών μας και να αλλάξουμε πορεία όταν χρειάζεται. Αυτή είναι η μεγαλύτερη δύναμη της δημοκρατίας, αυτό που την κάνει πιο δίκαιη και πιο πετυχημένη από κάθε άλλη μορφή διακυβέρνησης. Τα απολυταρχικά καθεστώτα έχουν το βλέμμα στραμμένο πάντα προς τα πίσω. Πρόκειται για συστήματα που έχουν κατασκευαστεί έτσι ώστε οι ισχυροί να μπορούν να κρατούν την εξουσία στα χέρια τους, και οι πολίτες να παγιδεύονται σε ένα αέναο παρελθόν. Κοιτάζοντας τις προκλήσεις του σήμερα —τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον εκβιασμό μέσω της ενέργειας, την πίεση στον τρόπο ζωής μας— βλέπω ότι όλοι δοκιμαζόμαστε. Αν υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία. Αν μας χαρακτηρίζει η σταθερότητα, η ενότητα και η αποφασιστικότητα. Ο καθένας από εμάς αποτελεί μέρος της ανθεκτικότητάς μας. Από εμάς εξαρτάται η προστασία του μέλλοντός μας, από εμάς εξαρτάται να επικρατήσει η δημοκρατία, από εμάς εξαρτάται να σταθούμε μαζί, ενωμένοι. Σας ευχαριστώ.