***

O κύριος Αλέξανδρος Αρδαβάνης, MD, PhD, Παθολόγος-Ογκολόγος, Διευθυντής-Επιστημονικά Υπεύθυνος του Α’ Παθολογικού – Ογκολογικού  τμήματος του νοσοκομείου “Άγιος Σάββας”, μέλος ΔΣ της Εταιρείας Παθολόγων-Ογκολόγων Ελλάδας, είναι ένας σπουδαίος επιστήμονας με περγαμηνές στην πλάτη του, ένας αξιόλογος άνθρωπος (πώς αλλιώς θα ακολουθούσε πιστά το λειτούργημα του γιατρού – ογκολόγου) και συνάμα ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης αφού ασχολείται με την ποίηση. Στην συνέντευξη που έδωσε στο All About Health δεν γινόταν να μην τον ρωτήσουμε τη γνώμη του για τα μέχρι τώρα δεδομένα της εξάπλωσης του κορονοϊού στη χώρα μας, αν και δεν είναι επιδημιολόγος, τις συμβουλές του για την προφύλαξη των καρκινοπαθών από την πανδημία, καθώς και την άποψή του αναφορικά με τις ελλείψεις που φάνηκαν τώρα -περισσότερο από ποτέ- στο δημόσιο σύστημα υγείας.

-Κύριε Αρδαβάνη, πώς κρίνετε την εξέλιξη της πανδημίας του κορωνοϊού στη χώρα μας, μετά τη λήψη των αυστηρών μέτρων της κυβέρνησης; Θεωρείτε ικανοποιητικά τα επίπεδα ρυθμού αύξησης των κρουσμάτων ή θα χρειαστούν περαιτέρω κινήσεις για να μειωθεί κι άλλο η μετάδοση του ιού;

Κατ’ αρχήν να δηλώσω αναρμόδιος, καθ’ όσον δεν είμαι ειδικός στις λοιμώξεις και την Επιδημιολογία γενικότερα. Ως εκ τούτου η πληροφόρησή μου προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις επίσημες πηγές της Ελληνικής Πολιτείας, εν προκειμένω τον ΕΟΔΥ και των διεθνών Οργανισμών όπως η ΠΟΥ.  Η καταφυγή σε ανεπίσημα διαδικτυακά όργανα είναι ελκυστική αλλά εμπεριέχει αρκετούς κινδύνους παραπληροφόρησης. Σχετικά με το ερώτημά σας, σύμφωνα με όσα ανακοινώνονται επισήμως, στη χώρα μας υπάρχει μέχρι στιγμής ικανοποιητικός έλεγχος της εξάπλωσης της νόσου και της θνησιμότητας από αυτήν. Μια ματιά στους πίνακες και τις καμπύλες που κυκλοφορούν διαδικτυακά είναι αρκετά πειστική σχετικά. Αναμφισβήτητα τα μέτρα δοκιμάζουν την αντοχή όλων μας, τόσο σε επίπεδο ψυχικής υγείας, όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Ωστόσο εάν, όπως όλα δείχνουν, περιορίζουν δραστικά την εξάπλωση της νόσου, η εφαρμογή τους είναι μονόδρομος. Η απαγόρευση πολλών οικονομικών δραστηριοτήτων στον τομέα των υπηρεσιών και οι επιπλοκές τους αναδύονται δραματικές. Ωστόσο, ειδικά σε αυτόν το τομέα, δηλώνω παντελώς αναρμόδιος.

-Πρόσφατα, στη λίστα των θυμάτων του κορονοϊού προστέθηκε μία δεκαεξάχρονη Γαλλίδα, χωρίς κάποιο δηλωμένο χρόνιο νόσημα. Τελικά από τον εν λόγω ιό κινδυνεύουν όλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και φυσικής κατάστασης; Μήπως το περιστατικό αυτό πρέπει να μας προβληματίσει για τη στρατηγική που ακολουθεί η χώρα μας, όσον αφορά στα τεστ διάγνωσης του κορονοϊού;

Προφανώς είναι πιθανόν να κινδυνεύουμε πολύ περισσότεροι από αυτούς που ήδη γνωρίζουμε ως ευάλωτους λόγω συγκεκριμένων συννοσηροτήτων. Όλοι μας μπορεί να έχουμε “ελλείμματα” που δεν έχουν ανιχνευθεί αλλά υπάρχουν και “περιμένουν”. Αυτό όμως δεν αλλάζει τις έγκυρες επιδημιολογικές επισημάνσεις για τις ομάδες που περισσότερο κινδυνεύουν (πχ. χρόνιες πνευμονοπάθειες, καρδιοπάθειες και η τρίτη ηλικία λόγω της συρροής χρονίων εκφυλιστικών νόσων και βέβαια της ανοσιακής έκπτωσης).

Αυτό ισχύει τόσο για παλαιούς γνωρίμους όπως η γρίπη, όσο για τον “νεοφερμένο” COVID-19.

Είναι σαφές ότι πρόκειται για έναν κατά το μάλλον ή ήττον άγνωστο ακόμα λοιμογόνο παράγοντα και είναι αξίωμα ότι κάθε νέος εχθρός βρίσκει την ανθρωπότητα απροετοίμαστη και αυτό πιστεύω ότι συνέβη και συμβαίνει με την παρούσα επιδημική κρίση. Το τραγικό παράδειγμα της γειτονικής μας χώρας αλλά και της Ισπανίας και άλλων ανεπτυγμένων χωρών, υπογραμμίζει ακριβώς αυτή την αδυναμία μας να προβλέψουμε και να αποτρέψουμε.  Είναι ταυτόσημο με τη διαπίστωση ότι ” η τραγωδία του ανθρώπου είναι ότι σε κάθε νέα περίοδο της ζωής του μπαίνει χωρίς σχετική εμπειρία, γι’ αυτό και κάνει λάθη”.

Το ευχάριστο είναι ότι με τις τεράστιες προόδους στην τεχνολογία και τη βιολογία, τα λάθη αυτά περιορίζονται και σε διάρκεια και σε μέγεθος. Βλέπουμε αίφνης, ότι σε χρόνους ασύλληπτα μικρούς συγκριτικά με λίγες δεκαετίες πριν, είναι εφικτή η παραγωγή και εφαρμογή ειδικών φαρμάκων και εμβολίων .

Όσο για τη στρατηγική που ακολουθεί η χώρα μας στην ανίχνευση της επίπτωσης του συγκεκριμένου ιού στον πληθυσμό, η προτεινόμενη από την ΠΟΥ -και την κοινή λογική- διεύρυνση του ελέγχου σε μεγαλύτερες πληθυσμιακές ομάδες είναι αυτονόητη. Εντούτοις, αν λάβουμε υπ’ όψιν τις -κάποτε και ανυπέρβλητες δυσκολίες-  που απορρέουν από τη μαζική ζήτηση και την προβληματική διακίνηση των αναγκαίων υλικών, και όχι μόνο των εν λόγω αντιδραστηρίων, θεωρώ πως είναι η Πολιτεία που έχει την ευθύνη να σταθμίσει τις δυνατότητες της συγκυρίας και να αποφασίσει, ποιους και πότε θα ιχνηλατήσει και από πού θα βρει τους πόρους.  Μέχρι τότε, η διαχρονική από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας τακτική της απομόνωσης, σχολαστικής Υγιεινής του σώματος, η “αποστασιοποίηση” και η βέλτιστη απολύμανση του περιβάλλοντος χώρου είναι μονόδρομος. Οι σχετικές Οδηγίες από τον ΕΟΔΥ υποδεικνύουν τις λεπτομέρειες αυτών των μέτρων που η πλειονότητα των πολιτών θεωρώ πως ήδη εφαρμόζει.

-Στις ευπαθείς ομάδες που είναι πιο επιρρεπείς απέναντι στην πανδημία ανήκουν και οι καρκινοπαθείς. Ωστόσο, θέλετε να μας συγκεκριμενοποιήσετε λίγο την παραπάνω φράση; Πότε και ποιος καρκινοπαθής ανήκει στις ομάδες αυτές;

Κατ’ αρχήν να σας ενημερώσω ότι η Εταιρεία Ογκολόγων Ελλάδας, ευθυγραμμισμένη με έγκυρους διεθνείς οργανισμούς, έχει ήδη δημοσιεύσει (από 16/3) σχετικές οδηγίες. Στις επόμενες γραμμές θα προσπαθήσω να τις συνοψίσω.

• Οι ασθενείς με καρκίνο αποτελούν μια ιδιαίτερη πληθυσμιακή ομάδα. Ωστόσο είναι ατόπημα από κάθε άποψη να εντάσσονται συλλήβδην ως ευπαθής ομάδα για τον κορωνοϊό ή άλλες επιδημικές λοιμώξεις.
• Γενικά ασθενείς που υποβάλλονται σε κυτταροτοξική χημειοθεραπεία θεωρούνται ανοσοκατεσταλμένοι λόγω της καταστολής του μυελού. Αυτό συμβαίνει κυρίως στη φάση του “ναδίρ των λευκών” που συμβαίνει περί την έβδομη έως δέκατη πέμπτη ημέρα από την ημέρα της συνεδρίας. Ωστόσο, η ανεπάρκεια της ανοσίας θεωρείται πως υπάρχει σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας. Συνεπώς ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία θεωρούνται εξ ορισμού ευάλωτοι σε λοιμώξεις και εν προκειμένω στον κορονοϊό.
• Δεν θεωρούνται ευάλωτοι σε λοιμώξεις ασθενείς με συμπαγείς καρκίνους που δεν λαμβάνουν χημειοθεραπεία και η νόσος είτε έχει ιαθεί είτε είναι σε πλήρη ή μερική ύφεση. Αν και δεν είναι βέβαιη η χρονική απόσταση ασφαλείας, οι έξη μήνες εφόσον δεν υπάρχει ειδικό πρόβλημα, ο/η ασθενής θεωρείται πως δεν έχει ανοσοανεπάρκεια.
• Ασθενείς με συμπαγείς καρκίνους υπό ορμονοθεραπεία ή μη κυτταροτοξικές θεραπείες (πχ. μονοκλωνικά αντισώματα ή μικρομοριακούς αναστολείς από το στόμα κλπ) δε θεωρούνται ανοσοκατεσταλμένοι. Δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για ασθενείς υπό ανοσοθεραπεία αν και δε φαίνεται να υπάρχει ανοσοανεπάρκεια.
• Αντίθετα, οι περισσότεροι ασθενείς με αιματολογικές κακοήθειες πρέπει να θεωρούνται ανοσοκατεσταλμένοι.
• Ασθενείς υπό ακτινοθεραπεία δεν πρέπει να θεωρούνται εκτός ειδικών περιπτώσεων ανοσοκατεσταλμένοι.
• Πρέπει να επισημανθεί ότι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε αντινεοπλασματικές θεραπείες είναι πιθανό να έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες από αυτές. Μπορεί να υπάρχει βαθμός πνευμονικής ίνωσης, ιδιαίτερα από ορισμένα φάρμακα και την ακτινοβόληση του πνεύμονος, ή μια λανθάνουσα μυοκαρδιακή βλάβη. Σε τέτοιες περιπτώσεις η προσβολή από έναν λοιμογόνο παράγοντα, όπως ο COVID-19 που προκαλεί οξεία πνευμονίτιδα και ίνωση, η έκβαση μπορεί να είναι δυσμενέστερη.

Ως γενικός κανόνας για ασθενείς με καρκίνο στην εποχή της πανδημίας COVID-19: όταν στόχος είναι η ίαση, η σημαντική παράταση ζωής ή η διάσωση πρέπει να μην μετατίθεται η θεραπεία αφού αυτός ο στόχος μπορεί να υπονομευθεί.   

Συνολικά, όπως συνιστάται από διεθνείς ογκολογικούς οργανισμούς (ASCO, ESMO, ESTRO κλπ) η αντιμετώπιση των ογκολογικών ασθενών την εποχή της πανδημίας πρέπει να εξατομικεύεται με ευθύνη των εκάστοτε θεραπόντων.  

-Τι συμβουλές θα δίνατε στους καρκινοπαθείς που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο αυτή τη στιγμή και σε αυτούς που νοσούν, αλλά είναι σπίτι τους; Ποια μέτρα πρέπει να πάρουν για να προφυλαχθούν;

Στους καρκινοπαθείς  θα πρότεινα ψυχραιμία για πολλούς λόγους. Στα ογκολογικά νοσοκομεία, όπως τουλάχιστον στον Άγιο Σάββα αλλά και όλα τα άλλα από την άμεση πληροφόρηση που μπορώ να έχω, υπάρχει πρόνοια απομόνωσης των νοσηλευομένων για θεραπεία ή άλλους λόγους. Η αναστολή των εξωτερικών ιατρείων και το αυστηρά ελεγχόμενο επισκεπτήριο προστατεύουν ουσιαστικά απόλυτα τους ασθενείς. Λειτουργεί ήδη τακτικό ιατρείο για έλεγχο πιθανών κρουσμάτων και αυξημένη επαγρύπνηση από την επιτροπή λοιμώξεων και το σύνολο του ιατρικού, νοσηλευτικού, παραϊατρικού και διοικητικού προσωπικού. Καθημερινά πραγματοποιούνται συσκέψεις συντονιζόμενες από τη διοίκηση του νοσοκομείου και έτσι εξασφαλίζεται η συνεχής επικαιροποίηση των μέτρων πρόληψης.

–Την περίοδο αυτή, παρατηρείται το φαινόμενο οι άνθρωποι να αμελούν τα υπόλοιπα θέματα υγείας, γιατί έχουν επικεντρωθεί στον κορονοϊό αυτόν καθ’ αυτόν. Οι περισσότεροι δεν προβαίνουν σε προγραμματισμένες εξετάσεις, ακυρώνονται χειρουργεία, δεν ενδιαφέρονται για τη σωματική τους κατάσταση, ενώ παράλληλα, τα ψυχικά νοσήματα ανθούν. Ποια είναι η γνώμη σας; Τι θα συμβουλεύατε ασθενείς και μη;

Οι παράπλευρες απώλειες είναι αναπόφευκτες σε τέτοιες συνθήκες. Ωστόσο, όπως ειπώθηκε και προηγουμένως, περιπτώσεις που δεν έχουν χαρακτήρα επείγοντος ή υψηλής προτεραιότητας μπορούν να μετατίθενται για μετά το τέλος της επιδημική ώσης. Είναι και πάλι θέμα που εξατομικεύεται με ευθύνη του θεράποντος όποιας ειδικότητας.

-Πότε θα μπορούμε να ξέρουμε ότι η πανδημία φτάνει στο τέλος της;

Εννοείται ότι είμαι από τους τελευταίους γιατρούς που μπορούν να απαντήσουν. Ίσως οι επιδημιολόγοι.

-Εν μέσω της λαίλαπας του κορονοϊού, φάνηκαν και οι σοβαρές ελλείψεις/αδυναμίες του δημόσιου συστήματος υγείας, τις οποίες γιατροί και νοσηλευτές πασχίζουν για να καλύψουν. Αν και ο “Άγιος Σάββας” δεν είναι νοσοκομείο αναφοράς για τον κορονοϊό, σήμερα περισσότερο από ποτέ πρέπει να λειτουργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Θέλετε να μας περιγράψετε την εικόνα του νοσοκομείου αυτή τη στιγμή; Ποιες είναι οι κινήσεις που θεωρείτε απαραίτητες να γίνουν ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση στο νοσοκομείο που δουλεύετε, αλλά και γενικότερα;

Οι διαπιστώσεις αυτές είναι σωστές. Υπάρχουν νοσοκομεία που κυριολεκτικά στενάζουν υπό το βάρος των πιέσεων της επιδημίας. Όπως είπα προηγουμένως, η επιστημονική κοινότητα αιφνιδιάστηκε στο σύνολό της, το ίδιο και η Πολιτεία που καλείται να διαχειριστεί μια πρωτοφανή κρίση. Ωστόσο αναδύεται, όπως και σε άλλες πιο ανεπτυγμένες χώρες, η αναγκαιότητα ενός καλού Δημοσίου Συστήματος Υγείας με άρτια διαρθρωμένες πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη. Μια Κρίση μπορεί να γίνει Μοχλός προόδου -αν την αντιληφθούμε ως τέτοιον.  Μετά την ανάδειξη της σημασίας της ατομικής ευθύνης για τη διαχείριση των θεομηνιών δεν πρέπει να αποσιωπηθούν και να παραμεληθούν οι Πολιτειακές  Ευθύνες.

Επιβάλλεται περιορισμός των “δυσανάλογων σε ένταση” αντιδράσεων, αποφυγή των υπερβολών και της τρομολαγνείας, όσο και αν και τα παραδείγματα της Ιταλίας και της Ισπανίας είναι τρομακτικά. Η μέχρι στιγμής διαχείριση, παρά κάποιες παραφωνίες, είναι γενικά συνετή και αποτελεσματική και αυτό πρέπει να πιστωθεί τόσο στην παρούσα πολιτική ηγεσία, όσο και στο σύνολο του πολιτικού φάσματος.

Για το τελευταίο ήδη μίλησα προηγουμένως. Ο Άγιος Σάββας για διάφορους λόγους αποτελεί υπόδειγμα ολοκληρωμένου αντικαρκινικού νοσοκομείου. Διαχρονικά. Παρά τις όποιες ελλείψεις, παρέχει ογκολογικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Στην παρούσα συγκυρία υπήρξαν περιορισμένα κρούσματα σε άτομα από το προσωπικό που “απομονώθηκαν” έγκαιρα χωρίς απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Γενικά με την αρμονική συνεργασία της Διοίκησης με τα επιστημονικά όργανα υπάρχει αισιοδοξία ότι αυτή η Κρίση θα περάσει χωρίς ουσιώδεις απώλειες.

Ήδη η Διοίκηση έχει επεξεργαστεί ρυθμίσεις που να διασφαλίζουν την ομαλή ροή των θεραπειών των ογκολογικών ασθενών σε συνθήκες αναστολής της λειτουργίας των εξωτερικών ιατρείων.

-Για το τέλος, θα ήθελα να μας μιλήσετε με την ιδιότητα του ποιητή και να μας περιγράψετε πώς φαντάζεστε τον κόσμο μας μετά το τέλος αυτής τη περιπέτειας.

Είναι γνωστό ιστορικά πως οι μεγάλες επιδημίες αποτελούν τεκτονικά ρήγματα στα συσσωματώματα ανθρώπων που ονομάζονται κοινωνίες. Από τον Λοιμό των Αθηνών, στην Πανώλη της Μεσαιωνικής Ευρώπης και την Ισπανική γρίπη πριν εκατό χρόνια, τίποτε δεν ήταν ίδιο μετά κάθε πέρασμα του μαζικού Κακού.

Αισθάνομαι ότι η παρούσα Επιδημία θα σημάνει το πέρασμα σε μια εποχή τήλε- και την απώλεια του άγχι- (τήλε:μακριά, άγχι: πλησίον). Αγνοώ αν η σωματική αποστασιοποίηση των κοινωνικών υποκειμένων και διαρκής σύνδεσή τους μέσω του διαδικτύου θα σημάνει περισσότερη απομόνωση και μοναξιά συγκριτικά με τις συμβιωτικές κοινωνίες του απώτερου και πρόσφατου παρελθόντος αλλά και του παρόντος. “Όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία του πλήθους” διαπιστώνει ο Μανόλης Αναγνωστάκης στον ακροτελεύτιο στίχο του εμβληματικού θρήνου με τίτλο “Μιλώ” γραμμένου στο τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνικού Εμφυλίου. Ίσως επειδή ένιωσε την φριχτή μοναξιά κάθε έμφρονος ανθρώπου μέσα στη βακχεία του ερεθισμένου Πλήθους.

Η πανδημία είναι ένα ωστικό κύμα ένα τσουνάμι, που επιταχύνει την είσοδο -ίσως και εγκλωβισμό- στην ήδη εγκατεστημένη εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του Διαδικτύου. Η συνωμοσιολογία δικαίως έχει φουντώσει. Προσοχή, όμως! Καμμία μετάβαση δεν είναι μόνο θετική ή μόνο αρνητική. Αν και οι ρίζες της δικής μου ενηλικίωσης βρίσκονται  σε μία προηγούμενη φάση εξέλιξης της Τεχνολογίας, θέλω να ελπίζω ότι η εποχή της τηλε-συμβίωσης, των τηλε-σχέσεων των επερχομένων κοινωνιών θα έχει τελικά θετικό Πρόσημο.

Ακόμα: μια θετική παράπλευρη ενέργεια μπορεί να αποδειχθεί η ανάδυση της αλληλεγγύης και της συνειδητοποίησης του ότι “στις θεομηνίες δεν έχουμε παρά μόνο ο ένας τον άλλον”.

Να μιλούμε για Θεομηνίες ή ανθρωπομηνίες; Ποιος ξέρει;