Εκπαίδευση χωρίς σχολείο

|> Τάσος Ι. Αβραντίνης*

liberal.gr |> Με διαφορά λίγων μηνών το 1971 εκδόθηκαν δύο σημαντικά βιβλία -κλασικά πλέον- για την εκπαίδευση που έπεσαν σαν βότσαλα και τάραξαν αρκετά τα νερά της λιμνάζουσας για δεκαετίες συζήτησης για το μέλλον του σχολείου. Συγγραφέας του πρώτου βιβλίου που είχε τίτλο «Κοινωνία χωρίς σχολεία» ήταν ο Ιβάν Ίλιτς και του δεύτερου με τίτλο «Το σχολείο είναι νεκρό» ο φίλος του Έβερετ Ρέιμερ. Κεφάλαια από το βιβλίο του Ίλιτς δημοσιεύθηκαν στο New York Review of Books. Κεντρικό θέμα και στα δύο βιβλία είναι η διαπίστωση ότι το μαζικό σχολείο δεν μπορούσε πλέον -στη δεκαετία του 70- να ανταποκριθεί στις ανάγκες των σύγχρονων κοινωνιών.

Στην παραδοσιακή βιομηχανική κοινωνία η εκπαίδευση ακολούθησε, όπως και η υπόλοιπη βιομηχανία, το μοντέλο μαζικής παραγωγής. Για 250 και πλέον χρόνια η αρχιτεκτονική δομή του εκπαιδευτικού συστήματος δεν αμφισβητήθηκε, ούτε κι ο αποφασιστικός ρόλος του κράτους στη χάραξη εκπαιδευτικής  πολιτικής.

Στις αρχές όμως του 21ου αιώνα η γνώση αναδεικνύεται ως ένας από τους πιο βασικούς συντελεστές παραγωγής πόρων. Η γνώση και η πρόσβαση σ’ αυτήν είναι πολύτιμο κεφάλαιο. Η απόσβεση αυτού του κεφαλαίου γίνεται γρηγορότερα σε σχέση με άλλες μορφές κεφαλαίου. Η κοινωνία της πληροφορίας, το διαδίκτυο, δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια νέα εξελιγμένη μορφή της βιομηχανικής κοινωνίας, ένα ολοκληρωμένο σύστημα κατανομής πόρων.

Τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά συστήματα δεν είναι πλέον σε θέση να εκπαιδεύσουν πολίτες με δυνατότητες άμεσης προσαρμογής στα διαρκώς μεταβαλλόμενα δεδομένα, να παρέχουν συνεχή επανεκπαίδευση ήδη μορφωμένων ατόμων ή νέες εκπαιδευτικές δυνατότητες σε ενηλίκους, δεν ευνοούν την κινητικότητα στην οικονομία και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις της «οικονομίας των δικτύων».

Και την ίδια ώρα που τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά θεμέλια τρίζουν επικίνδυνα μια νέα ελπιδοφόρα εκπαιδευτική πρωτοβουλία γεννήθηκε από την αγορά, η οποία με την χρησιμοποίηση των νέων τεχνολογιών παρακάμπτει εντελώς τους παραδοσιακούς γραφειοκρατικούς εκπαιδευτικούς θεσμούς και δικαιώνει τα προφητικά βιβλία των Ίλιτς και Ρέιμερ. Είναι η πλατφόρμα Udemy.com.

Η πλατφόρμα Udemy.com αποτελεί μια ταχέως αναπτυσσόμενη πλατφόρμα παροχής εκπαιδευτικών προγραμμάτων εξ αποστάσεως, η οποία γεννήθηκε το 2010 από μια ομάδα νεαρών Τούρκων. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ το 2010 η πλατφόρμα Udemy.com φιλοξενούσε μόλις τετρακόσια (400) προγράμματα, σήμερα φιλοξενεί πάνω από σαράντα πέντε χιλιάδες (45.000) προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά αφορούν ένα τεράστιο εύρος αντικειμένων, από πολύ πρακτικής φύσεως δεξιότητες (λ.χ. πώς να αναπτύσσει κανείς εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα, πώς να καλλιεργεί διάφορα είδη φυτών, πώς να εκπαιδεύει διάφορα ζώα) μέχρι υψηλής τεχνολογικής ή ακαδημαϊκής φύσης θέματα (λ.χ. υπολογιστών, δικτύων, φυσικής, μαθηματικών φιλοσοφίας κ.ο.κ.).

Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με ακαδημαϊκά MOOCs τύπου Coursera κ.λπ., τα εκπαιδευτικά προγράμματα στην πλατφόρμα Udemy.com προσφέρονται από οποιονδήποτε (ιδιώτες, φορείς, επιχειρήσεις) και μπορεί κανείς να τα παρακολουθήσει είτε δωρεάν είτε έναντι πολύ μικρού τιμήματος (για μερικές δεκάδες δολάρια). Τα άτομα επιλέγουν αυτά τα προγράμματα για να μάθουν όσα τους ενδιαφέρουν, με σκοπό να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται (κυρίως στο επαγγελματικό τους πεδίο).

Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η πιστοποίηση των εκπαιδευόμενων δεν γίνεται από κανένα επίσημο εκπαιδευτικό ίδρυμα (σχολείο, πανεπιστήμιο ή οτιδήποτε άλλο), αλλά από την ίδια την πλατφόρμα και τους μεμονωμένους παρόχους περιεχομένου, μερικοί εκ των οποίων έχουν πολύ μεγάλη φήμη σε ειδικές επαγγελματικές κατηγορίες ή ειδικές κοινότητες σε τέτοιο βαθμό που το 2015 οι δέκα πρώτοι πάροχοι εκπαιδευτικού περιεχομένου είχαν συνολικό κύκλο εργασιών που άγγιξε τα δεκαεπτά εκατομμύρια (17.000.000) δολάρια.

Το εγχείρημα από την έναρξή του το 2010 μέχρι σήμερα έχει καταφέρει να συγκεντρώσει επενδυτικά κεφάλαια συνολικού ύψους εκατό δεκατριών εκατομμυρίων (113.000.000) δολαρίων.

Τα έσοδα από τη λειτουργία της Udemy.com μοιράζονται ανάμεσα στην πλατφόρμα και τους παρόχους του εκπαιδευτικού περιεχομένου. Σήμερα πάνω από είκοσι χιλιάδες (20.000) εκπαιδευτές προσφέρουν τα προγράμματά τους σε περισσότερους από δεκαπέντε εκατομμύρια (15.000.000) χρήστες από εκατόν ενενήντα (190) διαφορετικές χώρες, ενώ το μέσο οικονομικό κέρδος ανά πάροχο εκπαιδευτικού περιεχομένου είναι οκτώ χιλιάδες (8.000) δολάρια.

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα επαναστατικό για τα εκπαιδευτικά δεδομένα εγχείρημα, το οποίο αμφισβητεί μια από τις βασικότερες αρχές των παραδοσιακών εκπαιδευτικών συστημάτων, ότι η εκπαίδευση παρέχεται και πιστοποιείται με μαζικό τρόπο από κρατικούς ή αναγνωρισμένους από το κράτος εκπαιδευτικούς θεσμούς και ιδρύματα.

Πιθανόν σήμερα να βρισκόμαστε πιο κοντά παρά ποτέ στη δικαίωση της κριτικής στα εκπαιδευτικά ιδρύματα που διατύπωσαν σαράντα έξι χρόνια πριν οι Ίλιτς και Ρέιμερ.

Στην Ελλάδα βέβαια ακόμα το κράτος προσπαθεί να βρει τρόπους να θέσει υπό τον έλεγχό του ακόμα και τις λίγες δειλές προσπάθειες απελευθέρωσης της εκπαίδευσης από τα κρατικά δεσμά που υπονομεύουν το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα (θυμίζω ενδεικτικά τις ρυθμίσεις για την ιδιωτική εκπαίδευση, την απαγόρευση ξενόγλωσσων προπτυχιακών προγραμμάτων των ΑΕΙ, τον ασφυκτικό έλεγχο των μεταπτυχιακών προγραμμάτων των ΑΕΙ κ.ο.κ.).

Η απαλλαγή από τα δεσμά του κράτους και η εισαγωγή στην εκπαίδευση εννοιών όπως αυτές της επιλογής, της αποκέντρωσης και της αυτονομίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωσή μας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Πρωτοβουλίες σαν αυτές της Udemy.com δείχνουν το δρόμο ενός προδιαγεγραμμένου μέλλοντος το οποίο ήδη θέτει θεμελιώδεις προκλήσεις σε ότι μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ως εκπαιδευτική διαδικασία.

(*) Ο Τάσος Ι. Αβραντίνης είναι αντιπρόεδρος της Δράσης.